I. Cơ sở lý luận
1. Về điều kiện tách hợp tác xã
Trong quy định của Luật hợp tác xã hiện hành quy định về điều kiện tách hợp tác xã, cụ thể:
Điều kiện đầu tiên của việc tách hợp tác xã là việc các thành viên hợp tác xã quyết định việc tách hợp tác xã thông qua đại hội thành viên. Việc đại hội thành viên thông qua nghị quyết về việc tách hợp tác xã phải đáp ứng “ít nhất 75% tổng số đại biểu có mặt biểu quyết tán thành” [1].
Sau khi đại hội thành viên quyết định tách hợp tác xã thì hội đồng quản trị có trách nhiệm thông báo bằng văn bản cho các chủ nợ, các tổ chức và cá nhân có quan hệ kinh tế với hợp tác xã về quyết định tách. Đồng thời phải giải quyết các vấn đề có liên quan trước khi tiến hành thủ tục thành lập hợp tác xã mới.
Trong đó, hội đồng quản trị có trách nhiệm thông báo cho người lao động, những người chịu ảnh hưởng đến việc làm khi hợp tác xã thực hiện việc tách. Hợp tác xã phải xây dựng phương án sử dụng lao động của mình trong quá trình thực hiện tách hợp tác xã. Hợp tác xã hiện tại và hợp tác xã mới có trách nhiệm thực hiện phương án sử dụng lao động đã được thông qua. Trong trường hợp không sử dụng hết số lao động hiện có, thì người sử dụng lao động kế tiếp có trách nhiệm xây dựng và thực hiện phương án sử dụng lao động theo. Phương án sử dụng lao động phải có những nội dung chủ yếu sau đây:
a) Số lượng và danh sách người lao động tiếp tục được sử dụng, người lao động được đào tạo lại để tiếp tục sử dụng, người lao động được chuyển sang làm việc không trọn thời gian; b) Số lượng và danh sách người lao động nghỉ hưu; c) Số lượng và danh sách người lao động phải chấm dứt hợp đồng lao động; d) Quyền và nghĩa vụ của người sử dụng lao động, người lao động và các bên liên quan trong việc thực hiện phương án sử dụng lao động[2].
Hợp tác xã cũng phải “giải quyết các vấn đề có liên quan trước khi tiến hành thủ tục thành lập hợp tác xã mới”[3]. Ngoài vấn đề liên quan đến người lao động hiện tại của hợp tác xã, thì các vấn đề như các khoản nợ thuế với nhà nước, các giao dịch với đối tác, khách hàng… Trước khi thực hiện việc tách, thì hợp tác xã phải giải quyết thanh toán các khoản nợ thuế, nợ lương của người lao động và đàm phán với các đối tác về các giao dịch, hợp đồng đang được thực hiện. Đây là điều kiện nhằm đảm bảo quyền vào lợi ích hợp pháp của bên thứ ba và người lao động. Việc quyết định cải tổ pháp nhân là thuộc quyền tự quyết trong hoạt động của hợp tác xã, tuy nhiên mọi quyết định phải đảm bảo quyền lợi cho bên thứ ba, mà đặc biệt là người lao động.
Thừa nhận và tôn trọng quyền tự chủ trong hoạt động của hợp tác xã, nhưng việc tiến hành cải tổ hợp tác xã là hoạt động có ảnh hưởng lớn đến nhiều đối tượng, trong đó đối tượng bị tác động (thế bị động) thường là những chủ thể có quan hệ hợp tác làm ăn với hợp tác xã và người lao động.
Trong trường hợp, sau khi tác mà vẫn còn các khoản nợ chưa thanh toán, hợp đồng lao động và nghĩa vụ khác của hợp tác xã bị tách thì hợp tác xã bị tách và được tách phải liên đới chịu trách nhiệm.
2. Về chủ thể thực hiện thủ tục tách hợp tác xã
Trong quá trình thực hiện việc tách hợp tác xã, các chủ thể tham gia vào thực hiện thủ tục bao gồm: các cơ quan hợp tác xã (gồm: Hội đồng quản trị; Đại hội thành viên) và cơ quan nhà nước có thẩm quyền, theo đó:
Đối với các quy định về Hội đồng quản trị
Hội đồng quản trị hợp tác xã là cơ quan quản lý hợp tác xã do hội nghị thành lập hoặc đại hội thành viên bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm theo thể thức bỏ phiếu kín. Hội đồng quản trị của hợp tác xã dự định tách xây dựng phương án tách trình đại hội thành viên quyết định. Các hoạt động mà hội đồng quản trị phải thực hiện:
Thứ nhất, bàn bạc, thống nhất giải quyết các vấn đề liên quan đến việc tách hợp tác xã.
Thứ hai, Hội đồng quản trị sẽ thực hiện xây dựng phương án tách hợp tác xã trình đại hội thành viên quyết định.
Thứ ba, sau khi đại hội thành viên quyết định tách, hội đồng quản trị có trách nhiệm thông báo bằng văn bản cho các chủ nợ, các tổ chức và cá nhân có quan hệ kinh tế với hợp tác xã về quyết định tách hợp tác xã và giải quyết các vấn đề có liên quan trước khi tiến hành thủ tục thành lập hợp tác xã mới.
Đại hội thành viên
Đại hội thành viên có quyền quyết định cao nhất của hợp tác xã, được tổ chức dưới hình thức đại hội toàn thể hoặc đại hội đại biểu.
Đại hội thành viên quyết định phê duyệt phương án tách hợp tác xã của hội đồng quản trị đề xuất. Đối với việc quyết định về việc tách hợp tác xã, thường thì pháp luật quy định một tỷ lệ nhất định đồng ý của xã viên. Theo Luật hợp tác xã 2012, phải có ít nhất 75% tổng số đại biểu có mặt biểu quyết tán thành việc tách hợp tác xã.
Nghị quyết và biên bản của đại hội thành viên về việc tách hợp tác xã. Nghị quyết tách hợp tác xã phải có các nội dung chủ yếu về tên, địa chỉ trụ sở chính của hợp tác xã bị tách; tên hợp tác xã được tách sẽ thành lập; phương án sử dụng lao động; cách thức tách hợp tác xã; giá trị tài sản, các quyền và nghĩa vụ được chuyển từ hợp tác xã bị tách sang hợp tác xã được tách; thời hạn thực hiện tách hợp tác xã. Nghị quyết tách hợp tác xã phải được gửi đến tất cả các chủ nợ và thông báo cho người lao động biết trong thời hạn nhất định kể từ ngày thông qua quyết định.
Cơ quan nhà nước có thẩm quyền
Sau khi đại hội thành viên có nghị quyết về việc tách hợp tác xã, sau khi hội đồng quản trị có trách nhiệm thông báo bằng văn bản cho các chủ nợ, các tổ chức và cá nhân có quan hệ kinh tế với hợp tác xã về quyết định tách hợp tác xã. Hợp tác xã thực hiện việc nội bộ hồ sơ đăng ký tách hợp tác xã đến cơ quan đăng ký kinh doanh cấp Quận/Huyện.
Trong thời gian luật định, nếu hồ sơ hợp lý, cơ quan đăng ký kinh doanh thụ lý hồ sơ, xin ý kiến của các cơ quan liên quan (nếu cần) trong quá trình giải quyết và phải cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. Hợp tác xã mới được thành lập trên cơ được tách tiến hành thủ tục thành lập tương tự như đối với đăng ký thành lập mới hợp tác xã.
3. Quy định về hồ sơ, trình tự và thủ tục tách hợp tác xã
Về hồ sơ tách hợp tác xã:
Hợp tác xã mới được thành lập trên cơ sở được tách tiến hành thủ tục thành lập tương tự như đối với đăng ký thành lập mới hợp tác xã. Hồ sơ đăng ký phải kèm theo nghị quyết của đại hội thành viên về việc tách hợp tác xã. Hồ sơ cụ thể bao gồm:
Thứ nhất, bộ hồ sơ đăng ký thành lập mới hợp tác xã đối với mỗi hợp tác xã được tách (có bao nhiêu hợp tác xã được tách thì có bấy nhiêu bộ hồ sơ tương ứng), bao gồm:
- Đơn đăng ký kinh doanh hợp tác xã (theo mẫu)
- Điều lệ hợp tác xã: bao gồm các nội dung: Tên gọi, địa chỉ trụ sở chính; biểu tượng (nếu có); Mục tiêu hoạt động; Ngành, nghề sản xuất, kinh doanh;
Đối tượng, điều kiện, thủ tục kết nạp, thủ tục chấm dứt tư cách thành viên; biện pháp xử lý đối với thành viên nợ quá hạn; Mức độ thường xuyên sử dụng sản phẩm, dịch vụ; giá trị tối thiểu của sản phẩm, dịch vụ mà thành viên phải sử dụng; thời gian liên tục không sử dụng sản phẩm, dịch vụ của hợp tác xã nhưng không quá 03 năm; thời gian liên tục không làm việc cho hợp tác xã đối với hợp tác xã tạo việc làm nhưng không quá 02 năm; Quyền và nghĩa vụ của thành viên; Cơ cấu tổ chức hợp tác xã; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và phương thức hoạt động của hội đồng quản trị, chủ tịch hội đồng quản trị, giám đốc (tổng giám đốc), ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên; thể thức bầu, bãi nhiệm, miễn nhiệm thành viên hội đồng quản trị, chủ tịch hội đồng quản trị, ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên; bộ phận giúp việc cho hợp tác xã; Số lượng thành viên, cơ cấu và nhiệm kỳ của hội đồng quản trị, ban kiểm soát; trường hợp thành viên hội đồng quản trị đồng thời làm giám đốc (tổng giám đốc); Trình tự, thủ tục tiến hành đại hội thành viên và thông qua quyết định tại đại hội thành viên; tiêu chuẩn, trình tự, thủ tục bầu đại biểu tham dự đại hội đại biểu thành viên; Vốn điều lệ, mức vốn góp tối thiểu, hình thức góp vốn và thời hạn góp vốn; trả lại vốn góp; tăng, giảm vốn điều lệ; Việc cấp, cấp lại, thay đổi, thu hồi giấy chứng nhận vốn góp; Nội dung hợp đồng dịch vụ giữa hợp tác xã với thành viên bao gồm nghĩa vụ cung ứng và sử dụng sản phẩm, dịch vụ; giá và phương thức thanh toán sản phẩm, dịch vụ. Đối với hợp tác xã tạo việc làm, nội dung hợp đồng dịch vụ giữa hợp tác xã và thành viên là nội dung hợp đồng lao động giữa hợp tác xã và thành viên.
Điều lệ cũng bao gồm: Việc cung ứng, tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ, việc làm mà hợp tác xã xã cam kết cung ứng, tiêu thụ cho thành viên ra thị trường; Tỷ lệ cung ứng, tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ, việc làm mà hợp tác xã cam kết cung ứng, tiêu thụ cho thành viên ra thị trường cho từng lĩnh vực, loại hình theo quy định của Chính phủ; Đầu tư, góp vốn, mua cổ phần, liên doanh, liên kết; thành lập doanh nghiệp của hợp tác xã; Lập quỹ; tỷ lệ trích lập quỹ; tỷ lệ, phương thức phân phối thu nhập; Quản lý tài chính, sử dụng và xử lý tài sản, vốn, quỹ và các khoản lỗ; các loại tài sản không chia; Nguyên tắc trả thù lao cho thành viên hội đồng quản trị, ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên; nguyên tắc trả tiền lương, tiền công cho người điều hành, người lao động; Xử lý vi phạm điều lệ và nguyên tắc giải quyết tranh chấp nội bộ; Sửa đổi, bổ sung điều lệ; Các nội dung khác do đại hội thành viên quyết định nhưng không trái với quy định của pháp luật.
- Số lượng xã viên, danh sách Ban quản trị, Ban kiểm soát của hợp tác xã (theo mẫu)
- Biên bản đã thông qua tại Hội nghị thành lập hợp tác xã
- Nghị quyết của Đại hội xã viên về việc việc tách hợp tác xã
- Phương án giải quyết các vấn đề liên quan đến việc tách đã thảo luận với các chủ nợ, tổ chức, cá nhân có quan hệ kinh tế với hợp tác xã
- Bản sao Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh của hợp tác xã bị tách.
Thứ hai, Hồ sơ của hợp tác xã bị tách: Hồ sơ nhằm thực hiện thay đổi nội dung đăng ký kinh doanh sau khi thực hiện tách, những thay đổi như về vốn điều lệ, về số lượng xã viên hợp tác xã. Hồ sơ bao gồm:
- Thông báo về đăng ký kinh doanh của hợp tác xã bị tách
- Nghị quyết của Đại hội xã viên về việc việc tách hợp tác xã
- Phương án giải quyết các vấn đề liên quan đến việc tách đã thảo luận với các chủ nợ, tổ chức, cá nhân có quan hệ kinh tế với hợp tác xã.
- Bản chính Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh của hợp tác xã bị tách
Thứ ba, phương án giải quyết các vấn đề liên quan đến việc chia đã thảo luận với các chủ nợ, tổ chức, cá nhân có quan hệ kinh tế với hợp tác xã
Quy định về trình tự, thủ tục tách hợp tác xã:
Mặc dù Luật hợp tác xã hiện hành không quy định cụ thể quá trình thực hiện thủ tục tách hợp tác xã, tuy nhiên, qua các quy định thấy rằng trình tự, thủ tục tách hợp tác xã bao gồm các bước như sau:
Bước 1: Hội đồng quản trị của hợp tác xã dự kiến tách xây dựng phương án tách trình đại hội thành viên quyết định.
Bước 2: Sau khi đại hội thành viên quyết định tách, Hội đồng quản trị thông báo bằng văn bản cho các chủ nợ, các tổ chức và cá nhân có quan hệ kinh tế với hợp tác xã về quyết định tách hợp tác xã và giải quyết các vấn đề liên quan trước khi tiến hành thủ tục thành lập hợp tác xã mới.
Bước 3: Hợp tác xã được tách thực hiện phương án tách đã được quyết định và nộp hồ sơ đăng ký tại phòng tài chính - kế hoạch thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện.
Bước 4: Khi tiếp nhận hồ sơ, cơ quan đăng ký hợp tác xã: Yêu cầu người đến làm thủ tục nộp bản sao hợp lệ giấy chứng minh nhân dân hoặc hộ chiếu còn hiệu lực.
Trường hợp được ủy quyền thì phải có giấy tờ sau: Hợp đồng cung cấp dịch vụ giữa hợp tác xã và tổ chức làm dịch vụ nộp hồ sơ, nhận kết quả và giấy giới thiệu của tổ chức đó cho cá nhân thực hiện nộp hồ sơ, nhận kết quả; hoặc văn bản ủy quyền cho cá nhân thực hiện nộp hồ sơ, nhận kết quả theo quy định của pháp luật.
4. Quy định về các hệ quả pháp lý sau khi thực hiện tách hợp tác xã
Thứ nhất, hợp tác xã thực hiện chuyển một phần tài sản, quyền và nghĩa vụ của hợp tác xã hiện có để thành lập một hoặc một số hợp tác xã mới mà không chấm dứt tồn tại của hợp tác xã bị tách. Sau khi thực hiện việc tách hợp tác xã, thì hợp tác xã bị tách và hợp tác xã được tách đều tồn tại. Nhưng phải đăng ký thay đổi vốn điều lệ và số lượng thành viên tương ứng với phần vốn góp và số lượng thành viên giảm xuống đồng thời với đăng ký kinh doanh các hợp tác xã mới. Như vậy, tách hợp tác xã làm xuất hiện những hợp tác xã mới. Những hợp tác xã mới được hình thành từ hoạt động tách hợp tác xã là những pháp nhân độc lập, hoạt động không phụ thuộc vào hợp tác xã khác, kể cả từ hợp tác xã bị tách.
Thứ hai, hợp tác xã bị tách và được tách phải liên đới chịu trách nhiệm về các khoản nợ chưa thanh toán, hợp đồng lao động và nghĩa vụ khác của hợp tác xã bị tách. Nghĩa là, việc liên đới chịu trách nhiệm về các khoản nợ chưa thanh toán hay hợp đồng lao động chỉ phát sinh thời điểm trước khi thực hiện việc tách hợp tác xã, còn những khoản nợ sau khi tách thì độc lập với nhau. Hợp tác xã mới sẽ kế thừa quyền, nghĩa vụ của hợp tác xã bị tách.
Thứ ba, nghĩa vụ đối với người lao động: Trong trường hợp tách, hợp tác xã bị tách và hợp tác xã được tách tiến hành lập biên bản thoả thuận về việc phân bổ lao động, đảm bảo quyền và lợi ích của người lao động. Người sử dụng lao động khi tiếp tục sử dụng số lao động hiện có phải tiến hành việc sửa đổi, bổ sung hợp đồng lao động. Trường hợp không sử dụng hết số lao động hiện có, người sử dụng lao động có trách nhiệm xây dựng và thực hiện phương án sử dụng lao động theo quy định. Trường hợp bắt buộc phải cho người lao động thôi việc thì phải trả trợ cấp mất việc làm cho người lao động theo quy định.
Thứ bốn, nghĩa vụ đối với cơ quan quản lý thuế: Khi thực hiện việc tách, hợp tác xã phải thực hiện quyết toán thuế với cơ quan thuế đến thời điểm có quyết định về việc hợp tác xã thực hiện tách. Thời hạn nộp hồ sơ quyết toán thuế đối với trường hợp hợp tác xã tách chậm nhất là ngày thứ 45, kể từ ngày có quyết định về việc hợp tác xã thực hiện tách.
Theo điều 55 của Luật quản lý thuế 2006 và điều 68 của Luật quản lý thuế 2019 đều có quy định:
Doanh nghiệp bị tách, bị hợp nhất, bị sáp nhập có trách nhiệm hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế trước khi tách, hợp nhất, sáp nhập doanh nghiệp; nếu chưa hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế thì doanh nghiệp bị tách và các doanh nghiệp mới được thành lập từ doanh nghiệp bị tách, doanh nghiệp hợp nhất, doanh nghiệp nhận sáp nhập có trách nhiệm hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế.
Thứ năm, về vốn góp của xã viên: trong trường hợp khi thực hiện việc tách hợp tác xã, xã viên chưa góp đúng, góp đủ vốn góp đã cam kết theo quy định của điều lệ. Trách nhiệm tài sản của xã viên chịu trách nhiệm về các khoản nợ, nghĩa vụ tài chính của hợp tác xã được giới hạn trong phạm vi vốn góp vào hợp tác xã.
Thứ sáu, về tài sản không chia của hợp tác xã: Tài sản không chia của hợp tác xã bị tách được chuyển thành tài sản không chia của các hợp tác xã sau khi chia, tách theo phương án do đại hội thành viên quyết định.
II. Thực tiễn thực thi các quy định pháp luật về tách hợp tác xã hiện nay
Đến nay, quá trình thực thi pháp luật về hợp tác xã xuất hiện những khó khăn, vướng mắc trong đời sống thực tiễn. Trong thực tế, thì có rất ít hợp tác xã thực hiện thủ tục tách hợp tác xã bởi thiếu quy định mang tính rõ ràng để hướng dẫn các thủ tục, hồ sơ khi tách hợp tác xã. Đặc biệt, những vấn đề pháp lý liên quan đến giải quyết các phương án về tài sản của hợp tác xã khi tách cũng chưa được quy định một cách cụ thể. Có thể kể đến những khó khăn, trở ngại gặp phải trong quá trình thực thi các quy định pháp luật về hợp tác xã hiện nay như:
Luật hợp tác xã hiện hành thiếu các quy định về khái niệm các hình thức tổ chức lại của hợp tác xã. Những vấn đề pháp lý về tách hợp tác xã hầu hết được hiểu và dẫn chiếu từ các quy định của Luật Doanh nghiệp. Điều này lại đi ngược với quan điểm xây dựng của Luật hợp tác xã 2012 khi không coi hợp tác xã là một loại hình doanh nghiệp bởi những đặc trưng riêng biệt của loại hình hợp tác xã so với các loại hình doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, bản chất của tách hợp tác xã là việc chuyển một phần tài sản, chuyển các quyền và nghĩa vụ của hợp tác xã bị tách sang hợp tác xã được tách. Việc chuyển tài sản và chuyển quyền, nghĩa vụ sang hợp tác xã ngoài chủ thể ảnh hưởng trực tiếp là các thành viên hợp tác xã, còn các chủ nợ, các đối tác, khách hàng. Trong quy định của Luật hợp tác xã về trách nhiệm của hội đồng quản trị phải có “trách nhiệm thông báo bằng văn bản cho các chủ nợ, các tổ chức và cá nhân có quan hệ kinh tế với hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã về quyết định chia, tách và giải quyết các vấn đề có liên quan trước khi tiến hành thủ tục thành lập hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã mới”. Tuy vậy, Luật hợp tác xã không dự liệu trường hợp đó là hợp tác xã trước khi tách có thỏa thuận với chủ nợ, khách hàng và người lao động để một trong số các hợp tác xã mới thực hiện các nghĩa vụ này.
Pháp luật về nguyên tắc tôn trọng sự thỏa thuận của các chủ thể, vì thế nếu như hợp tác xã trước khi tách và các chủ nợ, người lao động, khách hàng có thỏa thuận về các quyền và nghĩa vụ thì pháp luật phải tôn trọng. Trong thực tiễn, cơ quan đăng ký kinh doanh không đồng ý với biên bản của các chủ thể với lý do Luật hợp tác xã không có quy định, các văn bản dưới luật không có hướng dẫn. Có Phòng tài chính - kế hoạch cấp huyện/quận lại yêu cầu hợp tác xã thực hiện lại biên bản và có sự chứng kiến của Phòng tài chính - kế hoạch mới được chấp nhận.
Hoạt động tái cấu trúc hợp tác xã nói chung và hình thức tách hợp tác xã nói riêng chưa được quan tâm một cách xác đáng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của mô hình kinh tế tập thể phát triển kinh tế vùng nông thôn hiện nay. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng đó có nhiều, tuy vậy có thể nhận thấy:
Thứ nhất, các hợp tác xã hiện nay thường có vốn, cơ sở vật chất kỹ thuật còn yếu kém đang là một trong những khó khăn lớn ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động của hợp tác xã và tái cấu trúc hợp tác xã.
Thứ hai, việc tách hợp tác xã cũng khó khăn trong thực tiễn đó là đối với những hợp tác xã có khối tài sản lớn, có các doanh nghiệp trực thuộc hợp tác xã, khi tách mặc dù hồ sơ đã được hợp tác xã chuẩn bị rất đầy đủ, phù hợp với quy định của Luật hợp tác xã, nhưng vẫn bị cơ quan nhà nước từ chối, đòi hỏi những giấy tờ, hồ sơ mà không được Luật hợp tác xã quy định hoặc hướng dẫn cụ thể.
Thứ ba, thủ tục đăng ký tách hợp tác xã được thực hiện tại Phòng tài chính - kế hoạch thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện/quận. Tuy vậy, năng lực trình độ của các cán bộ phụ trách về đăng ký kinh doanh của hợp tác xã chưa đồng đều, chưa nắm vững tinh thần của các quy định trong Luật hợp tác xã. Đặc biệt trong hoàn cảnh luật mới quy định mang tính định hướng, lại thiếu các quy định hướng dẫn chi tiết về trình tự, thủ tục thực hiện việc tách hợp tác xã. Chính vấn đề này đã gây ra những khó khăn, cản trở các hợp tác xã thực hiện tái cấu trúc bằng hình thức tách hợp tác xã.
III. Một số vướng mắc trong quá trình thực thi các quy định pháp luật về tách hợp tác xã
Thứ nhất, bản chất của mô hình hợp tác xã chưa được làm rõ. Trong thực tiễn hiện nay, chính các nhà làm luật, làm chính sách cũng đang tranh luận với nhau về bản chất của hợp tác xã có phải là doanh nghiệp hay không?. Trong quy định pháp luật cũng có sự thay đổi về bản chất của hợp tác xã từ Luật hợp tác xã 2003 đến Luật hợp tác xã 2012. Có thể nói, nguyên nhân chính là do nhận thức về vai trò, giá trị và bản chất của mô hình hợp tác xã kiểu mới chưa thống nhất, dẫn đến công tác quản lý, ban hành cơ chế, chính sách, tư vấn, hỗ trợ... chưa đúng, chưa đi vào cuộc sống của các hợp tác xã và người dân. Bên cạnh đó, Luật hợp tác xã hiện hành chưa thực sự làm rõ lợi ích và vai trò người chủ của xã viên khi tham gia hợp tác xã, mục tiêu của hợp tác xã và mối quan hệ giữa nghĩa vụ, trách nhiệm, lợi ích của xã viên và hợp tác xã.
Thứ hai, việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức người dân về bản chất hợp tác xã chưa đạt nhiều hiệu quả: Hoạt động hướng dẫn, tư vấn cho các hợp tác xã nhằm giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong quá trình hoạt động; trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm giữa các hợp tác xã với nhau... đang là vấn đề cấp bách để từng bước đưa khu vực này phát triển bền vững. Dẫn đến tình trạng các xã viên khi vào hợp tác xã cũng chưa thực sự hiểu mục đích, mục tiêu của mô hình hợp tác xã. Những người quản lý của hợp tác xã cũng chưa hiểu rõ nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợp tác xã dẫn đến lạm quyền, hoạt động giống như một loại hình doanh nghiệp.
Thứ ba, Luật hợp tác xã 2012 mới chỉ quy định chung về hồ sơ, thủ tục khi đăng ký kinh doanh các hợp tác xã sau khi tách. Chưa cụ thể về đăng ký hợp tác xã sau khi chia, tách, hợp nhất, sáp nhập như thay đổi về vốn điều lệ hay thay đổi thành viên... Bất cập này đã dẫn đến lúng túng và khó khăn cho cả cơ quan nhà nước và hợp tác xã trong thực hiện thủ tục liên quan đến việc tách hợp tác xã.
Thứ tư, Luật hợp tác xã quy định về tách hợp tác xã mới chỉ được quy định mang tính “định hướng” chứ chưa có hướng dẫn cụ thể để hợp tác xã có thể thực hiện các thủ tục này, Những điểm bất hợp lý này đã phần nào cản trở hoạt động tổ chức lại của hợp tác xã, gây khó khăn trong quá trình thực hiện tổ chức lại để đảm bảo hoạt động sản xuất kinh doanh.
Đồng thời, chưa có quy định cụ thể về việc đăng ký thay đổi vốn điều lệ và số lượng thành viên tương ứng với phần vốn góp và số lượng thành viên giảm xuống đồng thời với đăng ký doanh nghiệp các hợp tác xã mới.
Thứ năm, chưa có quy định việc tách hợp tác xã được thực hiện theo một trong các phương thức. Các quy định hiện hành của Luật hợp tác xã về hình thức tách hợp tác xã chưa chỉ ra các phương thức để tách hợp tác xã sẽ được thực hiện như thế nào? Các quy định chưa đề ra cơ chế chuyển giao tài sản tách hay giảm vốn điều lệ do tổ chức lại hợp tác xã.
Thứ sáu, các quy định của Luật hợp tác xã thiếu sự dự liệu. Theo Luật hợp tác xã hiện hành thì chưa có quy định dự liệu trong trường hợp hợp tác xã trước khi tách có thỏa thuận với các chủ nợ, người lao động, khách hàng về các quyền và nghĩa vụ của hợp tác xã sẽ được thực hiện bởi một trong số các hợp tác xã mới sau khi thực hiện tách hợp tác xã.
Thứ bảy, Theo quy định của Luật hợp tác xã 2012, thì “tài sản không chia của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã bị chia, tách được chuyển thành tài sản không chia của các hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã sau khi chia, tách theo phương án do đại hội thành viên quyết định”. Tuy vậy, khi thực hiện tổ chức lại hợp tác xã thì tài sản không chia sẽ được xử lý như thế nào thì chưa có hướng dẫn chi tiết, cụ thể. Như vậy, trong phương án tách của hợp tác xã phải giải quyết được vấn đề tách tài sản không chia giữa hợp tác xã bị tách và hợp tác xã được tách như thế nào?
[1] Quốc hội (1996), Luật Hợp tác xã, Hà Nội, Điều 34, khoản 1.
[2] Quốc hội (1992), Hiến pháp Việt Nam, Hà Nội, Điều 46
[3] Quốc hội (1996), Luật Hợp tác xã, Hà Nội, Điều 52, khoản 2.