Cùng với xu hướng cách mạng công nghiệp 4.0, kinh tế số là yếu tố quan trọng tác động đến đời sống, xã hội và cơ cấu của nền kinh tế. Thương mại dần được toàn cầu hóa, công nghệ cao và các mô hình kinh doanh mới ngày càng phát triển. Do vậy, thị trường thương mại điện tử cũng được mở rộng, mô hình thương mại điện tử ngày càng đổi mới, các chuỗi cung ứng truyền thống với sự hỗ trợ của số hóa và công nghệ thông tin trở thành chuỗi cung ứng thông minh, đem lại hiệu quả cho nền kinh tế số nói chung cũng như thương mại điện tử nói riêng. Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội đó, thương mại điện tử cũng tiềm ẩn không ít rủi ro và thách thức.

1. Khái quát chung về cách mạng công nghiệp 4.0

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 cải cách sản xuất theo phương thức mới gắn liền với những đột phá chưa từng có về công nghệ, liên quan đến internet kết nối vạn vật (Internet of Things – IOT), điện toán đám mây, in 3D công nghệ cảm biến, thực tế ảo. Cuộc cách mạng sản xuất mới này được dự đóan có tác động mạnh mẽ đến mọi quốc gia, chính phủ, doanh nghiệp và người dân khắp toàn cầu, cũng như làm thay đổi căn bản cách chúng ta sống, làm việc và sản xuất. Bản chất của cách mạng công nghiệp 4.0 là dựa trên nền tảng công nghệ số và tích hợp tất cả các công nghệ thông minh để tối ưu hóa quy trình, phương thức sản xuất. Kỷ nguyên mới cần đầu tư, năng suất và mức sống gia tăng tất cả là nhớ vào sự sáng tạo của con người và sẽ tác động sâu sắc đối với các hệ thống chính trị, xã hội, kinh tế của thế giới.

Cách mạng công nghiệp 4.0, tiếng Đức là Industrie 4.0, lần đầu tiên được đề cập trong bản Kế hoạch hành động chiến lược công nghệ cao do Chính phủ Đức thông qua vào năm 2011. Theo giáo sư Klaus Schwab, Chủ tịch điều hành của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, cách mạng công nghiệp 4.0 là một thuật ngữ bao gồm một loạt các công nghệ tự động hóa hiện đại, trao đổi dữ liệu và chế tạo. Cách mạng công nghiệp 4.0 là sự kết hợp của công nghệ trong các lĩnh vực công nghệ số và sinh học, tạo ra những khả năng hoàn toàn mới và có tác động sâu sắc tới các hệ thống chính trị, xã hội, kinh tế của thế giới. Khi đó, một thế giới chạy bằng robot và máy tính với trí tuệ nhân tạo có thể phát triển tới mức thay thế con người trong việc phán đoán và quản lý các hệ thống phức tạp.

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 này sẽ tạo ra một thế giới mà ở trong đó các hệ thống ảo và vật lý của chuỗi sản xuất trên toàn cầu có thể hợp tác với nhau một cách linh hoạt. Cách mạng công nghiệp 4.0 không đơn thuần chỉ là về các máy móc, hệ thống thông minh và được kết nối, mà còn có phạm vi rộng lớn hơn nhiều; đồng thời là các làn sóng của những đột phá xa hơn trong các lĩnh vực khác nhau từ mã hóa chuỗi gen cho tới công nghệ nano, từ các năng lượng tái tạo tới tính toán lượng tử. Cách mạng công nghiệp 4.0 đang và hứa hẹn sẽ tạo ra các lợi ích to lớn, tác động mạnh tới kinh tế thế giới cũng như kinh tế Việt Nam.

Cách mạng công nghiệp 4.0 trước tiên sẽ tác động mạnh đến hoạt động sản xuất, tạo nên sự thay đổi lớn trong phương thức sản xuất, sự hội tụ giữa ứng dụng vật lý và ứng dụng kỹ thuật số tạo nên sự xuất hiện internet kết nối vạn vật sẽ thay đổi nhanh chóng, sâu rộng toàn bộ chuỗi giá trị từ nghiên cứu phát triển đến sản xuất, logistics đến dịch vụ khách hàng, giảm đáng kể chi phí giao dịch, vận chuyển, dẫn đến những điều kỳ diệu trong sản xuất và năng suất. Trong quá trình này, IoT sẽ tác động làm biến đổi tất cả các ngành công nghiệp, từ sản xuất đến kết cấu hạ tầng đến chăm sóc sức khỏe. Với việc thay đổi phương thức sản xuất khi có những công nghệ hiện đại có thể kết nối thế giới thực và ảo, để sản xuất con người có thể điều khiển quy trình ngay tại nhà mình mà vẫn bao quát tất cả mọi hoạt động của nhà máy thông qua sự vượt trội về internet.

Đối với lĩnh vực thương mại, cách mạng công nghiệp 4.0 trước hết giúp giảm đáng kể chi phí giao dịch, vận chuyển. Đối với lĩnh vực đầu tư, với bản chất của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 thì công nghệ là phần đầu tư hấp dẫn và đầy tiềm năng nhất của các nhà đầu tư trong thời gian tới, đặc biệt là công nghệ số và internet. Song cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 cũng có thể tạo ra sự bất công lớn hơn, đặc biệt là gây ra nguy cơ phá vỡ thị trường lao động. Khi tự động hóa thay thế con người trong toàn bộ nền kinh tế, người lao động sẽ bị dư thừa và điều đó làm trầm trọng hơn khoảng cách giữa lợi nhuận so với đồng vốn và lợi nhuận so với sức lao động. Trong khi sự đổi mới công nghệ thường dẫn đến năng suất cao hơn và thịnh vượng hơn thì tốc độ thay đổi cũng sẽ tạo ra một áp lực lớn do sự dịch chuyển của nguồn lực lao động. Người lao động tại các nhà máy trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ có những việc làm mới với các yêu cầu khác và trong một môi trường làm việc hay cách tổ chức không còn giống như hiện nay. Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ phát triển mạnh do nhu cầu tìm kiếm phương thức sản xuất mới hiệu quả, bền vững hơn trước những thách thức như biến đổi khí hậu, già hóa dân số hay các vấn đề an ninh khác ngày càng tăng lên. Cuộc cách mạng này sẽ mang tới nhiều cơ hội phát triển và hội nhập, nhưng đồng thời cũng đặt ra nhiều thách thức đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại điện tử.

2. Xu hướng phát triển thương mại điện tử trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0

Thế giới đang ngày càng bùng nổ về mạng máy tính, con người có thể nhanh chóng giao tiếp và kết nối với nhau dễ dàng hơn thông qua nhiều loại dịch vụ trên internet. Đây chính là điều kiện thuận lợi cho thương mại điện tử ngày càng phát triển hơn. Hiện nay, thương mại điện tử đã trở thành một phương thức giao dịch quen thuộc của các công ty thương mại lớn trên thế giới và đang ngày càng phát triển tại Việt Nam.

Cách mạng công nghiệp 4.0 được xây dựng dựa trên cuộc cách mang số, đặc trưng bởi internet ngày càng phổ biến và di động, bởi các cảm biến nhỏ và mạnh mẽ hơn với giá thành rẻ hơn, bởi trí tuệ nhân tạo và học máy (machine learning). Các công nghệ số với phần cứng máy tính, phần mềm và hệ thống mạng đang trở nên ngày càng phức tạp hơn, được tích hợp nhiều hơn, vì vậy đang làm biến đổi xã hội và nền kinh tế toàn cầu. Những ứng dụng công nghệ mới nhất như trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ phân tích dữ liệu lớn (Big Data), sử dụng tìm kiếm bằng hình ảnh/trợ lý giọng nói ảo, khai thác tính năng điện thoại thông minh... được kỳ vọng sẽ tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ trong hoạt động thương mại điện tử.

Hiện nay, không gian số hoá của thương mại điện tử cho phép thực hiện các giao dịch nội địa và xuyên quốc gia tạo nên lợi ích hai chiều, cho phép doanh nghiệp vượt biên giới để tiếp cận khách hàng toàn cầu và ở chiều ngược lại, người tiêu dùng được tiếp cận thị trường hàng hóa quốc tế. Thương mại điện tử là cơ hội cho các doanh nghiệp và cá nhân cung ứng hàng hóa với xu hướng tối thiểu chi phí và không giới hạn về không thời gian. Người tiêu dùng có thể mua hàng ở bất cứ nơi đâu chỉ với chiếc máy tính có thể kết nối internet với giá cả cạnh tranh.

Trung tâm kinh doanh toàn cầu của Đại học Tufts (Mỹ) đã nghiên cứu hiện nay Việt Nam xếp hạng 48/60 quốc gia có tốc độ chuyển đổi kinh tế số hóa nhanh trên thế giới và xếp hạng 22 về tốc độ phát triển số hóa[1]. Điều đó chứng tỏ Việt Nam đang trong nền kinh tế số hóa và lĩnh vực thương mại điện tử có triển vọng tiến xa hơn.

Theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (VECITA) của Bộ Công Thương, thương mại điện tử đang có bước phát triển rất nhanh nhờ hệ thống viễn thông phát triển vượt bậc với khoảng 53% dân số sử dụng internet và gần 50 triệu thuê bao sử dụng smartphone, thị trường thương mại điện tử ở Việt Nam được dự đoán sẽ bùng nổ trong thời gian tới. Năm 2020, Việt Nam có khoảng 30% dân số tham gia mua sắm online, đạt 360 USD/người/năm. Theo đó, thương mại điện tử trên nền tảng di động và thương mại điện tử định vị sẽ tiếp tục là xu thế chủ đạo trên thế giới, chiếm khoảng 25% tổng mức bán lẻ toàn cầu[2].

Thương mại điện tử Việt Nam đang được các chuyên gia nhìn nhận là đầy tiềm năng khi số người dùng internet đang ngày càng tăng. Với sự phát triển của internet, 3G và các thiết bị di động, đặc biệt là smartphone cùng hàng nghìn thẻ ngân hàng phát hành mỗi ngày, thương mại điện tử Việt Nam đang đứng trước thời cơ bùng nổ với doanh thu sẽ lên đến 13 tỷ USD trong năm 2025.

Hội doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao đánh giá, những năm gần đây, với sự ra đời của hàng loạt các website thương mại điện tử như Lazada, Tiki, Shopee, Sendo, Adayroi..., việc mua sắm online đã không còn xa lạ với người người tiêu dùng Việt Nam. Thị trường mua sắm trực tuyến trở nên sôi động hơn khi người tiêu dùng trẻ tuổi tham gia vào việc mua bán trên mạng xã hội ngày càng nhiều.

Gần đây, trong một báo cáo nghiên cứu của Công ty trách nhiệm hữu hạn CBRE Việt Nam, được thực hiện thông qua ghi nhận ý kiến khoảng 1.000 người tại Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội, cho biết, 25% người tiêu dùng được khảo sát dự định sẽ giảm tần suất mua sắm tại cửa hàng thực tế. Trong khi đó, 45-50% cho rằng, sẽ mua sắm trực tuyến thông qua máy tính để bàn/máy tính xách tay hay điện thoại thông minh/máy tính bảng thường xuyên hơn trong tương lai. Kết quả khảo sát năm 2018 của Hội doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao cho thấy, số người tiêu dùng chọn mua online đã tăng gấp ba lần (2, 7%) so với năm 2017 (0,9%)[3].

Những con số tăng trưởng vượt xa dự báo chính là nhân tố thu hút làn sóng đầu tư từ nước ngoài mạnh mẽ hơn vào lĩnh thương mại điện tử tại Việt Nam. Có thể chỉ ra rất nhiều sự kiện như: Alipay của Alibaba ký thỏa thuận chiến lược với Napas; Central Group mua lại Zalora; Shopee nhận được khoản đầu tư 500 triệu USD từ Tencent; Tập đoàn thương mại điện tử lớn thứ hai Trung Quốc JD.com rót tiền đầu tư chiến lược vào trang Tiki; Sendo hợp tác với ba nhà đầu tư Nhật Bản[4]...

Hoạt động đầu tư và tiềm lực từ các tên tuổi nước ngoài được cho là sẽ thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử rất nhanh, đồng thời phần nào cho thấy sức hấp dẫn của thị trường Việt Nam.

Thương mại điện tử rất có tiềm năng phát triển, song trong bối cảnh nền kinh tế số và cách mạng công nghiệp 4.0, lĩnh vực này vẫn còn đối mặt với không ít thách thức, cụ thể:

Một, làn sóng đầu tư của các đối thủ nước ngoài vào Việt Nam cho thấy, thương mại điện tử trong tương lai có thể chỉ là sân chơi của những tên tuổi lớn. Nhiều chuyên gia dự đoán, trong tương lai không xa, thương mại điện tử Việt Nam sẽ bị thống lĩnh bởi 2 hoặc 3 công ty chiếm đến 80% thị phần và những công ty nhỏ hơn chỉ còn cách đi vào thị trường ngách.

Hiện nay, người tiêu dùng Việt Nam, đặc biệt là thế hệ người tiêu dùng trẻ tuổi hiện khá ưa chuộng mua hàng qua các website thương mại điện tử của nước ngoài như Amazon, eBay, Tao Bao... do hàng hóa của nước ngoài phong phú, đa dạng và hàng phù hợp với người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ thành thị và chi phí hoàn tất đơn hàng đối với các hợp đồng mua trực tuyến từ nước ngoài thấp...

Hai, môi trường cạnh tranh khốc liệt không dành cho các doanh nghiệp có năng lực tài chính, công nghệ, quản trị... yếu kém. Thực tế, tiềm lực vốn là trở ngại lớn đối với doanh nghiệp nội địa nếu muốn cạnh tranh với ngành thương mại điện tử nước ngoài. Ngoài ra, nếu không cẩn trọng trong việc lựa chọn nhà cung cấp các giải pháp thương mại điện tử thì rất dễ bị tốn chi phí mà không thu lại được nguồn lợi gì.

Ba, nhiều thống kê và báo cáo cũng cho thấy, số lượng người dùng internet mua sắm trực tuyến tại Việt Nam tăng mạnh nhưng vẫn thấp hơn các nước trong khu vực. Cụ thể, có 90% người dùng internet tại Inđônêxia mua sắm trực tuyến thông qua thiết bị di động, cao nhất Đông Nam Á. Trong khi con số này tại Việt Nam là 70%, thấp nhất Đông Nam Á. Tại Đông Nam Á, trung bình chỉ có 47% doanh nghiệp áp dụng hình thức thanh toán khi nhận hàng (COD), trong khi ở Việt Nam có đến hơn 80% doanh nghiệp hỗ trợ phương thức thanh toán COD. Ở Xingapo và Malaixia, tỷ lệ này chỉ 20%[5].

Bốn, phần lớn doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa đầu tư đúng mức cho hoạt động nghiên cứu, tìm hiểu thị hiếu khách hàng nước ngoài để bán hàng trực tiếp, không phải qua các nhà phân phối trung gian. Xét về mức độ uy tín, các nhà bán hàng trực tuyến trong nước cũng vẫn yếu hơn so với nhiều nhà bán hàng trực tuyến toàn cầu. Chất lượng, mẫu mã sản phẩm trong nước không cạnh tranh được với sản phẩm tương tự của nhiều nước khác.

Năm, kết cấu hạ tầng công nghệ chưa tốt không chỉ khiến cho thương mại điện tử của Việt Nam khó cạnh tranh với các quốc gia phát triển khác mà còn có thể đối mặt với các sự cố không mong muốn hoặc thách thức về an ninh mạng.

Bên cạnh đó, vấn đề an ninh, an toàn, bảo mật thông tin... trên các giao dịch điện tử vẫn chưa làm cho người tiêu dùng an tâm. Thời gian qua, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật để buộc các doanh nghiệp cung cấp hàng hóa, dịch vụ trong thương mại điện tử không được thực hiện một số hành vi có thể xâm hại tới quyền và lợi ích của người tiêu dùng. Tuy nhiên, pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng chưa có tính khả thi cao nên người tiêu dùng vẫn chịu nhiều thiệt thòi và cảm thấy không yên tâm khi mua sắm online.

3. Một số giải pháp thúc đẩy thương mại điện tử Việt Nam phát triển trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0

Nằm trong khu vực được đánh giá là phát triển năng động nhất về thương mại điện tử trên thế giới, Việt Nam có cả những thuận lợi và thách thức. Các xu hướng phát triển của thương mại điện tử Việt Nam thời gian tới sẽ không nằm ngoài xu hướng chung của thế giới, cụ thể như: các công nghệ đặc trưng của cách mạng công nghiệp 4.0 (dữ liệu lớn, internet kết nối vạn vật...) sẽ khởi nguồn những hình thái ứng dụng thương mại điện tử mới trong thời gian tới; các mô hình kinh tế chia sẻ phát triển mạnh; phương thức bán hàng đa kênh được ứng dụng rộng rãi trong doanh nghiệp; thương mại điện tử xuyên biên giới phát triển nhanh; thương mại điện tử trên di động và thanh toán qua di động trở nên phổ biển. Do vậy, trong thời gian tới để thương mại điện tử phát triển cần thực hiện một số phi pháp sau:

Thứ nhất, hoàn thiện môi trường pháp lý. Để thương mại điện tử phát triển cần phải hoàn thiện môi trường pháp lý, thông qua việc ban hành và thực thi các đạo luật và các văn bản dưới luật điều chỉnh các hoạt động thương mại, thích ứng với pháp lý và tập quán quốc tế về giao dịch thương mại điện tử. Cần tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung, ban hành mới chính sách, khung khổ pháp lý và cơ chế, chính sách cho phát triển thanh toán điện tử nhằm tăng cường lòng tin của người sử dụng và giới doanh nghiệp vào hệ thống thanh toán điện tử. Tăng cường điều phối, hợp tác chính sách phát triển dịch vụ thanh toán điện tử trong nước và quốc tế, liên quốc gia, liên ngành.

Bên cạnh đó, Hiệp hội thương mại điện tử Việt Nam và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thương mại điện tử cần nghiên cứu, đề xuất sửa đổi các chính sách quy định chông còn phù hợp với sự phát triển thương mại điện tử...

Thứ hai, Nhà nước cần đầu tư trực tiếp và có chính sách tiếp tục khuyến khích, thu hút đầu tư của xã hội, đầu tư tư nhân nhằm phát triển hạ tầng kỹ thuật cho thanh toán điện ư. Đồng thời, đẩy mạnh phát triển các dịch vụ công phục vụ họ thương mại điện tử. Các cơ quan nhà nước phải ứng dụng thương mại điện tử trong mua sắm công, đấu thầu; gắn với ai cách hành chính, minh bạch hóa, nâng cao hiệu lực nền hành chính quốc gia và xây dựng chính phủ điện tử.

Ngân hàng nhà nước cần tích cực triển khai đề án thanh toán không dùng tiền mặt và tiếp tục hoàn thiện cơ sở pháp lý liên quan đến thanh toán điện tử; đẩy mạnh cung cấp các dịch vụ công như hải quan điện tử; kê khai thuế và nộp thuế, làm các thủ tục xuất - nhập khẩu điện tử.

Thứ ba, bảo đảm an toàn cho các giao dịch thương mại điện tử. Thương mại điện tử có nhiều tác động tích cực nhưng cũng dễ bị tin tặc phát tán virus, tấn công vào các website; phát tán thư điện tử, tin nhắn rác; đánh cắp tiền từ các thẻ ATM... Mặt khác, qua internet cũng xuất hiện những giao dịch xấu như: ma túy, buôn lậu, bán hàng giả..., do vậy cần có cơ chế kiểm soát các hoạt động vi phạm.

Trong đó, cần yêu cầu các sàn giao dịch thương mại điện tử tăng cường quy trình kiểm soát chất lượng sản phẩm, có biện pháp ngăn chặn, xử phạt với các doanh nghiệp bán hàng giả, hàng nhái... Đối với các doanh nghiệp và các sàn thương mại điện tử, cần tăng cường an ninh mạng, bảo mật, an toàn thông tin thanh toán điện tử. Nếu có nền tảng công nghệ chắc chắn và ổn định, người dùng dễ tiếp cận hơn thì chắc chắn rào cản cho thương mại điện tử sẽ được thu hẹp.

Thứ tư, cần nâng cao khả năng quản trị doanh nghiệp thông qua hợp tác và tăng sức cạnh tranh. Các doanh nghiệp cần nghĩ đến phương án xây dựng mối quan hệ cộng sinh cho riêng mình, hợp tác để đáp ứng từng phần trong quy trình thương mại điện tử, tránh tự trói chính mình trong sợi dây áp lực “tự thực hiện”.

Thứ năm, đẩy mạnh đào tạo và phát triển nguồn nhân lực. Muốn phát triển thương mại điện tử, ngoài việc đòi hỏi phải có một đội ngũ chuyên gia tin học mạnh, thường xuyên bắt kịp các thành tựu công nghệ thông tin mới phát sinh, có khả năng thiết kế các phần mềm đáp ứng các nhu cầu của kinh tế số, cũng đòi hỏi mỗi người tham gia thương mại điện tử phải có khả năng sử dụng máy tính, có thể trao đổi thông tin một cách thành thạo trên mạng, có những hiểu biết cần thiết về thương mại, luật pháp... Bởi vậy, cần đào tạo các chuyên gia tin học và phổ cập kiến thức về thương mại điện từ không những cho các doanh nghiệp, cán bộ quản lý của Nhà nước mà cho cả mọi người dân.

Để việc đào tạo chuyên ngành thương mại điện tử tại các trường đại học đáp ứng được xu hướng kinh doanh hiện đại cũng như gia tăng tính thực tiễn, việc liên kết giữa nhà trưởng và các doanh nghiệp thương mại điện tử là rất cần thiết. Từ đó, phát huy năng lực và thế mạnh của mỗi bên khai thác và tận dụng hiệu quả các tiềm năng về cơ sở vật chất, con người, chuyên môn trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao về thương mại điện tử. Điểm giao thoa giữa nhà trường và doanh nghiệp không nên chỉ dừng lại ở hỗ trợ kiến tập, thực tập của sinh viên, mà hơn thế, các doanh nghiệp có thể tiến sâu hơn nữa, ví dụ như tham gia vào công tác đào tạo các học phần liên quan, cung cấp và hướng dẫn thực hành nền tảng, xây dựng và thẩm định đề cương học phần, tham gia hướng dẫn và đánh giá kết quả học tập của sinh viên, tổ chức giao lưu, chia sẻ, hướng nghiệp, cuộc thi liên quan đến thương mại điện tử... Kết nối sâu rộng hơn giữa nhà trường và các doanh nghiệp chính là một trong những điểm mấu chốt để phát triển đội ngũ nguồn nhân lực có tính “thực tế” ngay trên ghế nhà trường. Những kiến thức thu được từ thực tế làm việc sẽ giúp những người đang học trong nghề này bổ khuyết những điểm còn thiếu về kỹ năng, áp dụng lý thuyết được học từ giảng đường đại học.

Ngoài ra, Chính phủ và các doanh nghiệp cần kết hợp với người tiêu dùng đẩy mạnh hoạt động truyền thông và giáo dục, tăng cường quảng bá, tuyên truyền, hướng dẫn

Nhằm phát huy hơn nữa động lực tăng trưởng của thương mại điện tử xuyên biên giới, đóng góp tích cực cho liên kết thương mại và kinh tế khu vực, Việt Nam cần phối hợp với các thành viên APEC hoàn thiện và hài hòa hóa khung pháp lý thương mại điện tử của các nền kinh tế APEC để tạo thuận lợi cho thương mại điện tử xuyên biên giới trong khu vực; tăng cường xây dựng năng lực để các nền kinh tế APEC có thể hỗ trợ các doanh nghiệp vừa, nhỏ và siêu nhỏ tham gia vào thị trường thương mại điện tử xuyên biên giới trong khu vực và trên toàn thế giới; giải quyết những vấn đề mới và liên quan đến nhiều bên trong thương mại điện tử xuyên biên giới...

[1] Diễn đàn Doanh nghiệp: “Thương mại điện tử Việt Nam: Tiềm năng và thách thức”, 2020

[2] Diễn đàn Doanh nghiệp: “Thương mại điện tử Việt Nam: Tiềm năng và thách thức”, 2020

[3] Thái Thanh Sơn, Thái Thanh Tùng: Thương mại điện tử trong thời đại số, NXB. Thông tin và Truyền thông, Hà Nội, 2019

[4] ThS. Phạm Thanh Bình: “Phát triển thương mại điện tử Việt Nam trong quá trình hội nhập AEC”, tạp chí Tài chính, tháng 6/2017

[5] Thái Thanh Sơn, Thái Thanh Tùng: Thương mại điện tử trong thời đại số, NXB. Thông tin và Truyền thông, Hà Nội, 2019