1. Ban hành mới, sửa đổi, bổ sung và giải thích, hướng dẫn kịp thời các văn bản quy phạm pháp luật để có cơ sở áp dụng pháp luật

Trong thời gian qua, Nhà nước ta đã có những cố gắng rất lớn trong việc ban hành các văn bản luật. Nếu như trước đây, trong 04 năm (từ 1987 đến 1990) Quốc hội chỉ ban hành 24 luật thì nay, chỉ tính trong năm 2003, Quốc hội đã ban hành được 17 văn bản luật trên các lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong đó có những văn bản Luật rất quan trọng như Luật Đất đai sửa đổi, Bộ luật tố tụng hình sự sửa đổi, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội, Luật Kế toán, Luật Thống kê... Tuy nhiên, trước yêu cầu mới về một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, Nhà nước ta cần phải đẩy mạnh hơn nữa việc xây dựng và ban hành các văn bản luật đủ để điều chỉnh các quan hệ xã hội trong việc thực hiện các quyền cơ bản của công dân và trong lĩnh vực hoạt động tư pháp. Trước yêu cầu đổi mới của đất nước, việc ban hành các văn bản pháp luật thực sự đã trở thành nhu cầu bức xúc của đời sống xã hội. Trong điều kiện chính sách mở cửa, hội nhập quốc tế, quan hệ kinh tế, thương mại, đầu tư giữa nước ta với các nước láng giềng, các nước trong khu vực và các nước trên thế giới ngày càng tăng và ngày càng được mở rộng. Đặc biệt, trong thời gian vừa qua và hiện nay, Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ký kết và gia nhập nhiều điều ước quốc tế và đang trong quá trình chuẩn bị gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) thì việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật lại càng đặt ra một cách cấp bách. Việc thiếu vắng văn bản quy phạm pháp luật trong một lĩnh vực nào đó đồng nghĩa với việc buông lỏng sự quản lý của Nhà nước và là mảnh đất của sự tự do vô chính phủ, duy ý chí, vi phạm quyền dân chủ của nhân dân và pháp chế xã hội chủ nghĩa. Tất nhiên, văn bản quy phạm pháp luật được ban hành phải phản ánh nhu cầu điều chỉnh của các quan hệ xã hội, có tính khả thi và hữu ích. Việc "phủ sóng" văn bản quy phạm pháp luật trong các lĩnh vực của đời sống xã hội sẽ trở thành vô nghĩa, thậm chí còn gây tác hại cho xã hội, khi các quy phạm pháp luật chỉ là những điều quy định "cứng đờ", lạc hậu và không thể thi hành được. Một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân không chỉ đòi hỏi một hệ thống pháp luật đầy đủ, thống nhất và hoàn thiện mà còn phải có chất lượng cao và ổn định để thực sự trở thành những quy tắc xử sự chung, mẫu mực cho mọi người trong cuộc sống thường ngày.

Bên cạnh việc ban hành mới văn bản luật, Nhà nước cần chú trọng đến việc tổ chức tổng kết, đánh giá việc thực hiện các văn bản luật đã ban hành một cách toàn diện và đầy đủ nhằm kịp thời đề xuất, sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ những quy phạm pháp luật lỗi thời, lạc hậu, không được cuộc sống chấp nhận. Thực tiễn hiện nay, công tác sơ kết, tổng kết đánh giá việc tổ chức thực hiện một văn bản quy phạm pháp luật thường được các cơ quan, các ngành và các địa phương tiến hành với nội dung giống như tổng kết thi hành một chủ trương của Đảng, một phong trào thi đua sau khi phát động mà chưa chú trọng đúng mức đến việc đánh giá hiệu quả của quy phạm pháp luật đã tác động thế nào đến đời sống xã hội. Ví dụ, việc tổng kết 3 năm thi hành Luật khiếu nại tố cáo vừa qua, thực tế ở các địa phương thường tiến hành thống kê: đã giải quyết bao nhiêu khiếu nại và tố cáo; còn tồn đọng bao nhiêu vụ khiếu nại, bao nhiêu vụ tố cáo; khiếu nại ở lĩnh vực nào là nhiêu và đề ra phương hướng để giải quyết các vụ khiếu nại, tố cáo tồn đọng v.v... mà không chú trọng đến việc so sánh hiệu quả của văn bản Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998 với Pháp lệnh khiếu nại và tố cáo trước kia ra sao; những vấn đề đặt ra để hoàn chỉnh văn bản Luật hiện tại; những vấn đề vướng mắc khi thực hiện vì Luật chưa đề cập hoặc quy định không rõ ràng v.v... Nếu việc tổng kết, đánh giá thực tiễn thi hành các văn bản pháp luật được tiến hành không kịp thời hoặc không toàn diện thì các quy phạm pháp luật lỗi thời, lạc hậu vẫn còn tồn tại sẽ gây ra những tác hại cho các quan hệ xã hội cần được pháp luật điều chỉnh và nó trở thành những "rào cản" đối với sự phát triển của xã hội. Việc sửa đổi văn bản pháp luật cũng cần tránh tình trạng sửa đổi đơn lẻ hoặc chỉ sửa đổi những vấn đề mà ban soạn thảo cho rằng "bức xúc", còn lại những vấn đề khác thì sẽ "xét sau", dẫn đến việc một văn bản pháp luật phải sửa đổi, bổ sung nhiều lần gây lãng phí tiền của, công sức và thời gian không cần thiết.

Đất nước ta đang trong tình trạng đổi mới theo đường lối đúng đắn và sáng suốt của Đảng. Nhiều quan hệ xã hội mới hình thành và phát triển cùng với sự thay đổi một số chính sách cụ thể trong khi văn bản Luật lại cần có tính khái quát cao, định ra những quy định chung nhất và phổ biến nhất từ những vấn đề cụ thể. Khi nghiên cứu về vấn đề này, một số ý kiến cho rằng văn bản Luật chỉ cần quy định những vấn đề có tính nguyên tắc chung còn những vấn đề cụ thể dễ bị thay đổi thì nên để cho các văn bản dưới luật như Nghị định, Thông tư quy định thì sẽ tránh được tình trạng phải sửa đổi nhiều lần. Nhưng nếu như vậy thì văn bản Luật sau khi ban hành sẽ chậm đi vào cuộc sống vì phải chờ Nghị định, Thông tư... hướng dẫn, quy định cụ thể. Ví dụ, Luật xây dựng [40] do Quốc hội khóa XI, kỳ họp thứ 4 vừa thông qua phải có đến gần 20 Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết, cũng tương tự như vậy, Luật thủy sản [39] phải chờ 9 Nghị định của Chính phủ và 19 Thông tư của Bộ Thủy sản mới có thể thi hành được. Một số ý kiến khác lại cho rằng văn bản Luật cần có những quy định chung và những quy định cụ thể để khắc phục tình trạng Luật chờ Nghị định, Nghị định lại chờ Thông tư... nhưng như vậy thì văn bản luật phải được xem xét để sửa đổi, bổ sung liên tục. Nên chăng, Luật quy định những vấn đề chung và cả những vấn đề cụ thể mang tính ổn định, còn những vấn đề đang biến động và dự báo là có biến động thì nên để cho các văn bản dưới Luật quy định và cơ quan soạn thảo Luật cần chuẩn bị các văn bản thi hành Luật ngay khi trình thông qua văn bản Luật. Đối với các vấn đề và các quan hệ xã hội đang còn nhiều thay đổi và chuyển biến, sau một thời gian nhất định được điều chỉnh bằng văn bản dưới Luật, sẽ ổn định và sẽ được nghiên cứu để điều chỉnh bằng văn bản Luật thông qua hoạt động rà soát, sửa đổi, bổ sung văn bản Luật của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Có như vậy thì văn bản Luật có điều kiện để đi vào ngay cuộc sống khi ban hành. Bên cạnh đó thì Nhà nước cần quan tâm đến công tác giải thích chính thức pháp luật để tạo lập một cách hiểu thống nhất và chính xác trong quá trình áp dụng pháp luật. Giải thích pháp luật nói chung và giải thích chính thức các quy phạm pháp luật là công việc hết sức cần thiết để đưa các quy phạm pháp luật vào đời sống xã hội. Nếu được quan tâm đúng mức, công tác giải thích pháp luật sẽ góp phần rất lớn vào việc nhận thức đúng, chính xác và thống nhất bản chất chính trị pháp lý của nội dung quy phạm pháp luật khi tiến hành các hoạt động áp dụng pháp luật.

Với một hệ thống văn bản pháp luật đầy đủ và được nhận thức, được hướng dẫn thi hành một cách thống nhất, kịp thời phù hợp với yêu cầu thực tiễn của đời sống xã hội thì việc áp dụng pháp luật nói chung và áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân sẽ có đầy đủ cơ sở pháp lý, có đủ điều kiện cần thiết để các chủ thể áp dụng pháp luật có thể cân nhắc, chọn lựa quy phạm pháp luật phù hợp. Đặc biệt, trong hoạt động xét xử của Tòa án, nếu các quy phạm pháp luật được ban hành đầy đủ; nội dung quy phạm pháp luật được giải thích, hướng dẫn kịp thời và thống nhất thì chất lượng áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử chắc chắn sẽ được bảo đảm và được nâng cao hơn. Người Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân dân sẽ không rơi vào tình trạng lúng túng và phân vân vì thiếu văn bản quy phạm pháp luật để làm căn cứ áp dụng hoặc trước những quy phạm pháp luật chung chung, trừu tượng "hiểu thế nào cũng được". Điều đó cũng có ý nghĩa thiết thực đối với việc khắc phục tình trạng chủ quan, tùy tiện, thiếu thống nhất khi ban hành bản án, quyết định trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân ở nước ta hiện nay.

Trên đây là trích dẫn của tài liệu, để xem toàn văn tài liệu xin quý vị tải xuống tệp đính kèm.