1. Chính sách và pháp luật về tiền ảo của Trung Quốc

Năm 2013, Bitcoin lần đầu tiên xuất hiện và được sử dụng phổ biến tại Trung Quốc với nhiều hình thức đa dạng khác nhau[1]. Trước thực trạng đó, Trung Quốc đã ban hành các chính sách và văn bản pháp luật nhằm quản lý và kiểm soát tiền ảo. Những chính sách này đã có tác động mạnh vào thị trường tiền ảo của Trung Quốc nói riêng và toàn cầu nói chung.

1.1 Chính sách, pháp luật từ Ngân hàng Trung ương Trung Quốc

Luôn tăng cường kiểm soát Bitcoin và các đồng tiền ảo khác:

Tại Trung Quốc, năm 2002, Công ty Tencent đã đưa ra đồng “Q-coin”, một hệ thống thanh toán trực tuyến cho phép người dùng thanh toán một số dịch vụ của Tencent như thiệp điện tử hay phần mềm[2]. Đến năm 2006, Q-coin trở nên phổ biến và được Ngân hàng Trung ương Trung Quốc quan tâm, bên cạnh đó, người dùng internet bắt đầu giao dịch đồng tiền ảo với nhau và sử dụng nó để trao đổi hàng hóa và dịch vụ trên các trang web khác[3]. Tuy nhiên, do lo ngại loại tiền này sẽ ảnh hưởng đến nền kinh tế thật, năm 2009, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc ban hành quy định tiền ảo chỉ được giao dịch cho hàng hóa và dịch vụ ảo. Quy định này dẫn tới đồng Q-coin đã bị xóa bỏ trên thị trường[4].

Khi đồng tiền kỹ thuật số Bitcoin xâm nhập và phát triển tại thị trường Trung Quốc, tháng 10/2013, mạng xã hội internet của Trung Quốc Baidu đã cho phép khách hàng của các dịch vụ an ninh trang mạng thanh toán bằng Bitcoin. Theo đó, đến tháng 11/2013, sàn giao dịch Bitcoin ở Trung Quốc BTC đã bắt kịp sàn giao dịch MT.Gox tại Nhật Bản và Bitstamp ở châu Âu để trở thành sàn giao dịch Bitcoin có số lượng giao dịch lớn nhất[5]. Nhằm mục đích “bảo vệ giá trị của đồng Nhân dân tệ (NDT) theo pháp luật về tiền tệ, ngăn chặn các nguy cơ về rửa tiền và bảo vệ nền tài chính ổn định”, ngày 05/12/2013, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đưa ra thông báo cấm các tổ chức tài chính được giao dịch Bitcoin[6], như vậy thông báo này đã làm cho các giao dịch Bitcoin tại Trung Quốc đột ngột bị chững lại. Sau đó, tháng 12/2023, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc tiếp tục ra lệnh cho các công ty cung cấp dịch vụ thanh toán bảo gồm cả Alipay của Alibaba phải dừng tất cả các giao dịch báng tiền điện tử vào ngày 31/01/2014. Hai ngày sau đó, công ty Bitcoin Trung Quốc buộc phải ngừng việc chấp nhận đặt cọc bằng đồng NDT dẫn đến cấm những giao dịch mới Bitcoin tại Trung Quốc[7]. Với quy định này, giá của Bitcoin nhanh chóng bị giảm và mất 50% giá trị so với đỉnh của nó vào ngày 01/12/2013[8]. Mặc dù vậy, Bitcoin Trung Quốc và các sàn giao dịch khác vẫn tiếp tục giao dịch bằng cách lách các quy định cho phép họ đánh lừa các công ty thanh toán và chấp nhận thanh toán trực tiếp vào tài khoản ngân hàng của họ.

Trước thực tế đó, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đã ra các quy định nhằm kiểm soát chặt chẽ hơn nữa hoạt động của đồng Bitcoin và yêu cầu tất cả các ngân hàng và công ty cung cấp dịch vụ thành toán đóng tất cả các tài khoản của các nhà điều hành trang web kinh doanh tiền ảo[9]. Điều này như một “hồi chuông” cảnh báo về “cái chết” của Bitcoin tại thị trường Trung Quốc, khi động thái này sẽ buộc các website Bitcoin đóng cửa hoặc phải chuyển máy chủ ra nước ngoài và dựa vào các tài khoản thanh toán và ngân hàng nước ngoài. Phản ứng với thông báo này, giá đồng Bitcoin đã giảm 7,7% trong ngày[10].

Trên thực tế, lệnh cấm này được thông báo trên tạp chí Ngân hàng Caixin, và nội dung không thể hiện rõ rệt như ban đầu họ tuyên bố, theo đó, không một sản giao dịch nào trong ba sàn giao dịch lớn nhất của Trung Quốc nhận được thông báo này, nó phản ánh xu hướng cảnh báo miệng của chính quyền Trung Quốc đối với những bên có liên quan đến Bitcoin[11].

Tháng 04/2014, một số sàn giao dịch ở Trung Quốc thông báo tài khoản của họ bị “đóng băng” bởi các chi nhánh ngân hàng ở địa phương, không phải thông tin từ Ngân hàng Trung ương, phản ứng với thông tin này giá của Bitcoin đã giảm xuống 10% trong một đêm[12].

Mặc dù vậy, có những thông tin trái chiều về quy định pháp luật, Giám đốc điều hành Bitcoin tại Trung Quốc vẫn cho lắp đặt máy ATM đầu tiên tại Thượng Hải vào ngày 16/4/2017. Với công nghệ mới, máy ATM có thể giao dịch tiền mặt mua Bitcoin thông qua một ứng dụng trên điện thoại. Như vậy, việc lắp đặt này đã “lách” được quy định của Ngân hàng Trung ương, mặc dù ATM vẫn chưa thực hiện được việc chuyển đổi từ Bitcoin sang tiền mặt do lệnh cấm[13]. Kết quả là lệnh cấm ngày 15/4/2014 đã không đạt được như kỳ vọng vì tỷ lệ phần trăm đồng NDT tham gia giao dịch đã phục hồi bằng thời điểm trước khi ra thông báo, dù giá thị trường của đồng USD đã giảm 10%.

Vào tháng 4 năm 2014, tại Diễn đàn châu Á Bác Ngao, một hội nghị kinh tế khu vực ở tỉnh Hải Nam của Trung Quốc, Thống đốc Ngân hàng Trung ương đã tuyên bố rằng: Không có chuyện cấm Bitcoin vì nó không được bắt đầu từ Ngân hàng Trung ương “và Bitcoin sẽ phù hợp khi so sánh như một loại tài sản được giao dịch và sưu tầm, giống tem hơn là đồng tiền thanh toán”[14]. Tuyên bố này đã đẩy giá Bitcoin tăng lên 20%[15], nó là một tín hiệu quan trọng cho tương lai của Bitcoin tại Trung Quốc, cho thấy tương lai Ngân hàng Trung ương nước này sẽ không loại trừ Bitcoin và sẽ có sự chấp nhận chính thức Bitcoin tại thị trường tiềm năng này.

Những tin đồn và thông báo về các hạn chế của Ngân hàng Trung ương Trung Quốc vẫn tiếp tục được lan truyền đến cuối tháng 04/2014, cho tới khi dự kiến tổ chức hội nghị toàn cầu về Bitcoin tại Bắc Kinh, Trung Quốc vào ngày 10/5/2014[16].

Cũng trong tháng 4 năm 2014, trong thông báo của báo Ngân hàng Caixin, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc “đã đặc biệt chỉ trích một số ngân hàng thương mại vì tiếp tục thực hiện kinh doanh liên quan đến Bitcoin” và các vấn đề khác về Bitcoin trong một cuộc họp kín nhằm thúc đẩy ngành ngân hàng đã đưa ra một thông báo yêu cầu tất cả các khách hàng có liên quan đến giao dịch Bitcoin phải đóng tài khoản của họ lại[17]. Theo đó, giá Bitcoin toàn cầu sụt giảm 40 USD trong một đêm. Tất cả các sàn giao dịch đã phải đóng tài khoản giao dịch của họ tại ngân hàng trước áp lực lớn từ Ngân hàng Trung ương Trung Quốc. Tháng 5/2014, ba sàn giao dịch lớn nhất Trung Quốc (BTCC, Okcoin và Huobi) đã cùng quyết định rút khỏi hội nghị toàn cầu về Bitcoin tại Bắc Kinh theo “ánh sáng của việc thắt chặt của Ngân hàng Trung ương”[18].

Với việc đóng cửa của các sàn giao dịch thì các ngân hàng Trung Quốc đã bắt đầu chú ý về những cảnh báo của Ngân hàng Trung ương. Tuy nhiên, cộng đồng Bitcoin tin tưởng rằng nỗ lực của Trung Quốc trong việc điều chỉnh tính hợp pháp của Bitcoin không thể thành công bởi vì “tính hợp pháp của Bitcoin được điều chỉnh bởi thị trường của nó và tiếp tục được điều chỉnh bởi những người tham gia” chứ không phải các tổ chức chính trị[19]. Khi Ngân hàng Trung ương chưa đưa ra chính sách chính thức đối với Bitcoin, thì những tin đồn về pháp luật điều chỉnh Bitcoin vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến thị trường Bitcoin toàn cầu.

Bên cạnh đó, tiền ảo ra đời cũng đặt ra vấn đề rửa tiền vì tính ảo và tính nặc danh của tiền ảo cung cấp nhiều thuận lợi cho việc rửa tiền[20]. Có thể thông qua giao dịch giả tạo để rửa tiền vì tiền ảo cũng không thể hiện trên hệ thống với tên thật, thiếu sự giám sát của bên thứ ba nên những người muốn rửa tiền có thể tùy ý sửa chữa hoặc xóa lịch sử giao dịch tiền ảo có liên quan, làm bộ phận giám sát khó khăn trong việc tìm bằng chứng. Ngân hàng Trung ương đã ra những quy định đối với đồng tiền ảo nhằm mục địch ngăn chặn rửa tiền, một hệ thống điều tra và xác minh mới được thiết lập để bảo đảm không được mua hoặc chuyến ngoại tệ vượt quá 50.000 USD. Ngân hàng Trung ương cũng bắt đầu điều tra những sàn giao dịch Bitcoin cung cấp những dịch vụ quá tốt một cách phi lý, ví dụ như phí giao dịch bằng không[21]. Những sàn giao dịch nào vi phạm các quy định về chống rửa tiền sẽ bị đóng ngay lập tức. Tháng 01/2017, Ngân hàng Trung ương cũng đàm phán với ba sàn giao dịch lớn nhất là BTCC, Houbi và Okcoin trong việc tạm ngừng việc rút tiền trong vòng 30 ngày nhằm cải thiện hệ thống chống rửa tiền và để nhận dạng lại khách hàng[22].

Có thể nói, mặc dù có những động thái không rõ ràng trong việc cấm hay không cấm Bitcoin tại Trung Quốc, nhưng Chính phủ Trung Quốc đã có những tuyên bố khẳng định tính hợp pháp của Bitcoin. Ngày 05/01/2017, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đã ra một thông báo nhấn mạnh lập trường của họ về đồng Bitcoin, Chính phủ Trung Quốc không coi Bitcoin là một loại tiền tệ. Tuy nhiên, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc cũng nhấn mạnh rằng Bitcoin vẫn là một đơn vị tiền tệ ảo hay “hàng hóa” ảo, có thể được kinh doanh và sử dụng hợp pháp trong nước. Để tăng cường kiểm soát Bitcoin và các dạng tiền ảo khác, kể từ ngày 10/02/2017, các sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất Trung Quốc đã ngưng cho phép người dùng rút Bitcoin ra khỏi sàn, sau một cuộc họp giữa Ngân hàng Trung ương Trung Quốc với 09 sàn Bitcoin. Theo bình luận của Bloomberg - tạp chí dành cho các chuyên gia và tài chính chuyên nghiệp của Mỹ, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc không muốn xảy ra “bong bóng” tiền ào, cũng như muốn bảo đảm quyền phát hành tiền ảo tiếp tục nằm trong tay chính phủ.

Với sự phát triển quá nóng của tiền ảo đặc biệt là Bitcoin, để ngăn chặn “bong bóng” tiền ảo diễn ra, ngày 04/9/2017, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc thông báo cấm tất cả các quá trình huy động vốn lần đầu (ICO) bằng tiền ảo, đồng thời yêu cầu các cá nhân, tổ chức tại Trung Quốc không được thực hiện mua bán, trao đổi tiền ảo. Ngay sau khi thông điệp phát đi, giá của nhiều đồng tiền ảo phổ biến như Bitcoin, Ethereum... lao dốc. Hơn 15 sàn giao dịch tiền ảo tại Trung Quốc, trong đó có 03 sàn có nhiều người chơi là Okcoin, Huobi và BTCC quyết định đóng cửa vào cuối tháng 9 năm 2014[23].

Tuy nhiên, các vụ ICO và giao dịch tiền ảo không chấm dứt hoàn toàn ở Trung Quốc sau lệnh cấm chính thức. Sau khi các sàn tiền ảo bị đóng cửa, nhiều người ở Trung Quốc đã “lách luật” bằng cách chuyển sang mua bán trên các sản nước ngoài hoặc đến với các thị trường chứng khoán phi tập trung (over - the - counter = OTC) như Huobi và OKEx, các mạng lưới kết nối những người mua cá nhân với người bán... Bởi vậy, rủi ro vẫn tồn tại và bị đẩy lên bởi những vụ phát hành bất hợp pháp, thậm chí là gian lận và lừa đảo. Để ngăn chặn rủi ro tài chính, đầu năm 2018, Trung Quốc đẩy mạnh các biện pháp nhằm chặn tất cả các trang web trong và ngoài nước nào liên quan đến giao dịch tiền ảo hay ICO. Động thái này được xem là “đòn knock - out” nhằm dập hoàn toàn thị trường tiền ảo ở Trung Quốc[24].

Ngân hàng Trung ương Trung Quốc nghiên cứu phát hành tiền ảo:

Ngân hàng Trung ương Trung Quốc cho biết đã nghiên cứu tiền tệ kỹ thuật số kể từ năm 2014. Sau khi thành lập đội nghiên cứu năm 2014 thì đầu năm 2017, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đã chạy thử nghiệm loại tiền ảo đầu tiên của mình.

Có nhiều lý do để Trung Quốc phát hành tiền ảo nhưng có thể gộp thành 03 nhóm lý do khiến Trung Quốc đẩy mạnh việc phát hành tiền ảo, đó là:

Sự phát triển mạnh mẽ của tiền điện từ Bitcoin tại thị trường Trung Quốc làm dấy lên lo ngại mất kiểm soát vì đồng tiền Bitcoin không thuộc nhà nước nào phát hành. Có nhiều lợi ích từ việc sở hữu đồng tiền mới: Trung Quốc là đất nước đông dân nhát thế giới. Với việc phát hành tiền ảo, hay đồng tiền điện tử sẽ giúp Trung Quốc tiết kiệm được một số tiền không hề nhỏ cho ngân sách quốc gia. Đồng thời, chi phí kiểm định tiền giả cũng không còn được nhắc đến khi tiền ảo chính thức được phát hành.

Tránh yếu tố lạm phát của nền kinh tế: Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC) là cơ quan quản lý cả tiền thật và tiền ảo, tiền điện tử. Việc quản lý lưu thông và thống kê một cách chính xác, minh bạch trong khâu quản lý giúp PBOC quản lý các vấn đề của nền kinh tế trong đó có lạm phát. Phó Chủ tịch Okcoin, một trong những sản giao dịch Bitcoin lớn nhất Trung Quốc, nhận định việc phát hành tiền ảo sẽ giúp PBOC kiểm soát rủi ro trong hệ thống tài chính và theo dõi đầy đủ hơn các hoạt động trong nền kinh tế.

Phương thức thanh toán và giao dịch ưu việt hơn giúp thúc đẩy kinh tế: Giao dịch nhanh chóng và không bị cản trở bởi yếu tố địa lý cũng góp phần thúc đẩy các hoạt động kinh tế giảm thiểu chi phí và hoàn thành các giao dịch hiệu quả hơn các hình thức thanh toán hiện có khác. Các giải pháp hạn chế lưu thông tiền mặt trong thanh toán đang là mối quan tâm và mong muốn của nhiều nền kinh tế không chỉ ở những quốc gia phát triển mà kể cả những quốc gia đang đối mặt với tình trạng khủng hoảng kinh tế tế trầm trọng, lạm phát cao.

Như vậy, có thể thấy rằng Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đã tiến thêm một bước để trở thành một trong những ngân hàng đầu tiên trên thế giới phát hành đồng tiền kỹ thuật số có thể sử dụng để mua mọi thứ. Đối với những người dùng giao dịch trên điện thoại thông minh hay máy tính xách tay, đồng tiền mà Ngân hàng Trung ương Trung Quốc phát triển sẽ không có nhiều khác biệt so với những phương thức thanh toán như Alipay hay Wechat. Tuy nhiên, đối với bên bán hàng, đây là một bước tiến lớn giúp họ giảm đáng kể chi phí giao dịch. Tiền điện tử giúp Ngân hàng Trung ương Trung Quốc thu được các chỉ số và số liệu theo thời gian thực và hoàn toàn chính xác, từ đó kịp thời đưa ra các chính sách quản lý tiền tệ. Nhưng sự phát triển của các kênh thanh toán trực tuyến cũng là một thách thức đối với Ngân hàng Trung ương Trung Quốc, đơn vị có vai trò quản lý cả tiền thật và tiền ào. Tại Trung Quốc, hiện tại số lượng người dân sử dụng các hoạt động thanh toán trực tuyến ngày một tăng. Điều này cũng làm cho việc phát hành tiền ảo, tiền điện tử gặp nhiều thuận lợi hơn bởi theo dự đoán đến năm 2020 ở Trung Quốc sẽ có 100 triệu người thanh toán hóa đơn và dịch vụ bằng thanh toán điện tử[25].

2. Chính sách, pháp luật từ các cơ quan nhà nước khác

Khi tiền ảo xuất hiện dưới dạng tiền trong các trò chơi điện tử, Trung Quốc đã nhanh chóng ban hành các quy định kiểm soát các trò chơi trực tuyến nhằm hạn chế những biến tướng của loại trò chơi này. Tháng 01 năm 2007, Bộ Công an, Bộ Công nghệ thông tin, Bộ Văn hóa, Báo chí và Xuất bản phối hợp ban hành “Thông tư về việc điều tiết trật tự hoạt động trò chơi trực tuyến, cấm lợi dụng trò chơi trực tuyến để đánh bạc” số 03[26]. Nội dung cốt lõi của thông tư là ngăn cấm việc sử dụng các loại tiền ảo trong trò chơi trực tuyến thực hiện hành vi đánh bạc. Thông tư đề cập đến những khía cạnh sau:

Chuẩn hóa hoạt động kinh doanh ngành công nghiệp game trực tuyến, giám sát các đơn vị dịch vụ trò chơi trực tuyến để thực hiện các hoạt động kinh doanh theo quy định của pháp luật, bảo đảm các đơn vị này không được thu hoặc lấy phương thức thu tiền ảo để “biến tướng” thu tiền tương quan trò chơi thắng - thua.

- Không được cung cấp các dịch vụ giao dịch dữ liệu trò chơi (điểm trong trò chơi), đồi hoặc lấy phương thức tiền ảo “biến tướng” đổi tiền mặt, vật có giá trị.

- Nghiêm khắc quản lý, phòng ngừa cung cấp điều kiện thuận lợi cho hoạt động đánh bạc qua mạng, chống lại các hoạt động tiến hành lợi dụng game online đánh bạc.

Tăng cường điều tra việc đánh bạc qua game online, xử lý đúng lúc đúng chỗ, trọng điểm là những game mở đánh bạc trực tuyến, các đại lý cung cấp hoạt động đánh bạc trực tuyến vì mục đích lợi nhuận phải bị xử phạt nặng.

Tiếp tục đẩy mạnh công tác quản lý trò chơi trực tuyến, ngày 15/02/2007, Bộ Văn hóa, quản lý hành chính quốc gia, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc cùng với 14 Bộ và Ủy ban trung ương liên hợp ban hành Thông tư số 10 về đẩy mạnh công tác quản lý trò chơi trực tuyến (dưới tên gọi tắt là Thông tư mười bốn Bộ và Ủy ban trung ương), trong đó ở Điều 5 của Thông tư yêu cầu tăng mạnh quy phạm quản lý đối với tiền ảo. Mục đích chính của Thông tư này là tránh cho tiến ảo ảnh hưởng đến trật tự tài chính hiện thực. Nội dung chủ yếu của Thông tư là: Xác định rõ chức năng giám sát của Ngân hàng Trung ương với tiền ảo, khống chế tổng số lượng tiền ảo và hạn ngạch chi phí game online của cá nhân; nghiêm khắc phân chia giao dịch ảo và giao dịch điện tử thương vụ thật, đơn vị kinh doanh game online phát hành tiền ảo không thể dùng để mua sản phẩm thật, chỉ có thể mua những sản phẩm ảo phục vụ chính game online đó. Người tiêu dùng nếu cần đem tiền ảo hồi chuộc thành tiền pháp định, kim ngạch này không được vượt qua kim ngạch mua ban đầu. Nghiêm cấm đầu cơ trục lợi tiền ảo.

Năm 2009, sự phát triển mạnh mẽ của các trò chơi trực tuyến tại Trung Quốc dẫn đến thực trạng người chơi “cày game” để kiếm các loại hàng hóa và tiền ảo, sau đó mua bán ra tiền và hàng hóa thật. Lo ngại trước những ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế thực, ngày 26/6/2009, Bộ Văn hóa, Bộ Thương vụ liên hợp ban hành Thông tư số 10 về công tác quản lý giao dịch tiền ảo trong trò chơi trực tuyến (gọi tắt là Thông tư Bộ Văn hóa, Bộ Thương vụ). Đây là một bước tiến trong việc quản lý thị trường tiền ảo, tăng mạnh chủ thể quản lý, đưa các quy phạm về phát hành tiền ảo cùng với giao dịch hành vi, đề phòng thị trường bị nguy hiểm. Trong Thông tư này, khái niệm tiền ảo trong các trò chơi trực tuyến được đưa ra, theo đó tiền ảo do doanh nghiệp khai thác trò chơi trực tuyến phát hành, được người chơi trực tiếp hay gián tiếp mua bằng tiền pháp định theo một tỷ giá nhất định, tồn tại bên ngoài chương trình trò chơi, được lưu trữ điện tử trong hệ thống máy chủ của doanh nghiệp khai thác trò chơi trực tuyến và sử dụng đơn vị đếm nhất định thông qua một loại công cụ quy đổi ảo. Thông tư cũng quy định các doanh nghiệp phát hành và giao dịch tiền ảo trong trò chơi trực tuyến phải nộp hồ sơ đăng ký cho Sở Văn hóa cấp tỉnh xem xét, sau đó chuyển lên Bộ Văn hóa phê duyệt, trong đó nêu rõ phương thức vận hành, quy mô phát hành, tỷ giá quy đồi, phương thức thanh toán, điều khoản chấm dứt dịch vụ, điều khoản bảo vệ người dùng và bảo mật thông tin. Một số quy định pháp lý mang tính hạn chế hoạt động của tiền ảo được đưa ra trong Thông tư như: Ngoài phương thức mua tiền ảo bằng tiền pháp định, doanh nghiệp khai thác trò chơi không được phép cung cấp tiền ảo cho người chơi dưới bất kỳ hình thức nào khác; phạm vi sử dụng của tiền ảo chỉ giới hạn trong các dịch vụ của doanh nghiệp phát hành, không được phép sử dụng để thanh toán, mua bán hàng hóa thực hay sản phẩm và dịch vụ của doanh nghiệp khác; cấm công ty trò chơi cung cấp cho trẻ vị thành niên dịch vụ giao dịch tiền ảo; chống lại việc lợi dụng tiền ảo trong trò chơi trực tuyến thực hiện các hoạt động trái pháp luật. Tuy nhiên, thực tế cho thấy sự xuất hiện và tiêu dùng các đồng tiền ảo ở Trung Quốc liên tục phát triển vượt ra khỏi bối cảnh trò chơi trực tuyến và nằm ngoài giới hạn nghiêm ngặt của pháp luật.

Tiền ảo xuất hiện đặt ra vấn đề thu thuế đối với các giao dịch liên quan đến đối tượng này. Ngày 28/9/2008, Tổng cục Thuế Quốc gia Trung Quốc công bố “Ý kiến phúc đáp về vấn đề thu thuế thu nhập cá nhân từ khoản thu của cá nhân thông qua internet mua bán tiền ảo”. Với đơn xin chỉ thị của Cục thuế Bắc Kinh, Tổng cục Thuế quốc gia quy định rõ: cá nhân thông qua internet thu mua tiền ảo, chờ tăng giá rồi bán cho người khác lấy lợi nhuận, thuộc về thu nhập cá nhân, phải nộp thuế tương ứng, dựa theo chuyển nhượng tài sản đạt được” để giao nộp thuế thu nhập cá nhân. Ngày 10/11/2008, Cục Thuế Bắc Kinh bắt đầu tiếp thu trình báo giao dịch tiền ảo và nộp thuế, cho phép lựa chọn nộp 20% lợi nhuận hoặc 3% giá trị giao dịch. Khi chính sách nộp thuế tiền ảo tiến hành được 02 tuần, không có cá nhân nào chủ động trình báo và nộp thuế. Đây là lần đầu tiên Trung Quốc đưa ra chính sách và quy định về nộp thuế đối với tiền ảo, tuy nhiên vì chưa có cơ chế kiểm soát giao dịch tiền ảo nên vẫn dựa trên tính tự nguyện của các bên giao dịch dẫn đến chưa hiệu quả. Do đó, muốn thực thi được quy định này, bài toán đặt ra cho Trung Quốc là phải xây dựng được cơ chế kiểm soát các giao dịch này.

Riêng đối với Bitcoin, một loại tiền ảo có cộng đồng người tham gia khổng lồ ở Trung Quốc, đã khiến Chính phủ phải đưa ra quy định về mặt pháp lý riêng cho việc sử dụng đồng tiền ảo này. Ngày 05/12/2013, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc cùng 4 cơ quan khác ban hành Thông tư liên tịch số 239 (2013) (bao gồm Bộ Công nghệ thông tin, Ủy ban giám sát quản lý ngân hàng Trung Quốc, Ủy ban giám sát quản lý chứng khoán Trung Quốc, Ủy ban giám sát quản lý bảo hiểm Trung Quốc) “về đề phòng nguy hiểm từ Bitcoin” nhằm cấm các ngân hàng quốc nội chấp nhận Bitcoin như là tiền tệ và các tổ chức tài chính sử dụng nó trong giao dịch của họ, tuy nhiên Thông tư này vẫn cho phép các cá nhân được giao dịch bằng đồng tiền ảo này với việc họ tự phải chịu rủi ro. Như vậy, Thông tư này đã làm rõ quan điểm của Trung Quốc về định nghĩa Bitcoin, Bitcoin không được phát hành bởi nhà nước, không có tính pháp lý của tiền, nên không thể coi là một đồng tiền pháp định. Về chức năng, Bitcoin chỉ có tác dụng của công cụ thanh toán trong điều kiện hữu hạn, thiểu tính ổn định và an toàn, điều này khiến cho Bitcoin giống như một hàng hóa, khác khá xa so với chức năng của một đồng tiền hoàn chỉnh. Cho nên, Bitcoin thuộc về một loại hàng hóa ảo mà không phải tiền, sử dụng Bitcoin để trả tiền càng gần với hình thức “vật đổi vật”. Điều 10 Luật Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc quy định, tiền pháp định của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa là Nhân dân tệ; Điều 8 Điều lệ quản lý ngoại hối quy định, trong phạm vi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa cấm lưu thông ngoại tệ, không được kết toán bằng giá ngoại tệ. Bởi vậy, Bitcoin không có tính chất pháp lý như tiền, cũng không thể lấy danh nghĩa “Tiền” lưu thông, sử dụng trên thị trường. Nghiêm khắc mà nói, hành vi lấy Bitcoin làm thương phẩm hoặc dịch vụ định giá, đều không phù hợp với quy định pháp luật tương quan. Các giao dịch Bitcoin trên mạng internet được xem như hành vi trao đổi hàng hóa, người dân bình thường vẫn có thể tự do tham gia và tự chấp nhận rủi ro.

Như vậy, tiền ảo xuất hiện, việc quản lý các công ty cung cấp dịch vụ đối với tiền ảo cũng được đặt ra. Theo Luật Viễn thông Trung Quốc và Luật Quản lý dịch vụ thông tin mạng, các trang web cung cấp dịch vụ liên quan đến Bitcoin phải đăng ký với cơ quan quản lý viễn thông. Các trang web Bitcoin bất hợp pháp sẽ bị đóng cửa. Ngoài ra, để tránh việc Bitcoin và các loại hàng hóa ảo khác lạm dụng danh nghĩa “tiền tệ ảo” để quảng bá quá mức, gây ảnh hưởng đến lợi ích công cộng và đồng Nhân dân tệ, thông báo yêu cầu các tổ chức tài chính và các tổ chức thanh toán nhận thức đúng về khái niệm “tiền tệ” trong hoạt động hàng ngày, đồng thời chú trọng giáo dục người dân hiểu đúng về tiền tệ, tiền ảo và hàng hóa ảo, từ đó có quyết định đầu tư đúng đắn.

Xa hơn nữa, tiền ảo có thể trở thành đối tượng của quyền công dân ở Trung Quốc. Tài sản ảo và dữ liệu, bao gồm cả tiền ảo, có thể chính thức là “quyền công dân” ở Trung Quốc. Nội dung này được ghi nhận trong bản Dự thảo chung về Bộ luật Dân sự được công bố trong phiên họp lần thứ 12 của Đại hội Nhân dân - Quốc hội Trung Quốc tại Bắc Kinh ngày 27/6/2016. Trong bản dự thảo, hai điều luật liên quan đến các loại tài sản kỹ thuật số và thông tin dựa trên dữ liệu được đưa ra. Cụ thể, Điều 104 nêu rõ “đối tượng” ở đây bao gồm “bất động sản và động sản”. Quyền cụ thể hoặc tài sản kỹ thuật số được định nghĩa như “đối tượng thuộc quyền sở hữu” bởi luật pháp hiện nay phải được xử lý phù hợp. Ngoài ra, Điều 108.2.8 liên quan tới sở hữu trí tuệ và thông tin dữ liệu cho phép người dân được bảo vệ pháp lý nhiều hơn đối với tài sản phi vật chất. Nếu Bộ luật được thông qua, Bitcoin và các loại tiền ảo khác, các thẻ trò chơi trực tuyến và thông tin dựa trên dữ liệu chung sẽ được chính thức công nhận là “các đối tượng của quyền công dân” trên toàn quốc. Luật mới được đề xuất sẽ làm thay đổi nhận thức này, mặc dù vẫn cấm giao dịch đối với Bitcoin và không định nghĩa Bitcoin như một đồng tiền.

[1] Từ việc mua nước ngọt ngoài đường cho đến lì xì mừng tuổi ngày Tết, tất cả đều có thể được thực hiện bằng việc quét mã QR hoặc ấn nút trên các ứng dụng thanh toán trên những website mua sắm như Taobao hay trên những trang mạng xã hội như Alipay, Weibo, Wechat... tạo điều kiện cho việc sử dụng tiền ảo. Trong dịp Tết năm 2017, hệ thống lì xì trực tuyến của Wechat (thuộc Tencent) đã ghi nhận tới 14,2 tỷ giao dịch.

[2] Nguồn: Tuấn Minh, “Trung Quốc sắp phát hành tiền ảo, cạnh tranh với Bitcoin", Nhịp cầu đầu tư, http://nhipcaudautu.vn/cong-nghe/ict/trung-quoc-sap- phat-hanh-tien-ao-canh-tranh-voi-bitcoin-3317852/ (truy cập ngày 20/7/2018). 244 Zennon Kapron, “Will Bitcoin take off in China?" Finextra, http://www.finextra.com/blogs/fullblog.aspx?blogid=8183 (truy cập ngày 20/8/2018).

[3] "Central Bank alert on 'virtual money" People's Daily, http://english.people.com.cn/200701/12/eng20070112_340681.html (truy cập ngày 20/8/2018).

[4] Zennon Kapron, "Will Bitcoin take off in China?" Finextra, September 18, 2013, http://www.finextra.com/blogs/fullblog.aspx?blogid=8183; David Barboza, "In China, New Limits on Virtual Currency" The New York Times, http://www.nytimes.com/2009/07/01/technology/internet/01yuan.html ngày 20/8/2018).

[5] TS. Ruja Ignatova, Học cách thành công trong kinh doanh, Nxb. Hồng Đức, Hà Nội, 2014, tr. 184.

[6] TS. Ruja Ignatova, Học cách thành công trong kinh doanh, Nxb. Hồng Đức, Hà Nội, 2014.

[7] Neil Gough, "Bitcoin Value Sinks After Chinese Exchange Move", The NewYork Times, http://www.nytimes.com/2013/12/19/business/international/china- bitcoin-exchange-endsrenminbi-deposits.html (truy cập ngày 20/8/2018).

[8] Neil Gough, "Bitcoin Value Sinks After Chinese Exchange Move", The New York Times, http://www.nytimes.com/2013/12/19/business/international/china- bitcoin-exchange-endsrenminbi-deposits.html (truy cập ngày 20/8/2018).

[9] Zhang Yuzhe and Li Xiaoxiao, "PBOC Rule Means Bitcoin Websites in China Must Close, Expert Says", Caixin, http://english.caixin.com/2014-03- 27/100657518.html (truy cập ngày 20/9/2018).

[10] Michael J. Casey, "Bitcoin Prices Plummet on Reports China to Close Exchange Bank Accounts", The Wall Street Journal, http://online.wsj.com/news/ articles/SB10001424052702304688104579465291947128528 20/7/2017).

[11] John Southurst, "Bitcoin Price Drops $40 Following Reports of New PBOC Warnings", CoinDesk, http://www.coindesk.com/bitcoin-price-drops-40 following-reports-new-pboc-warnings/ (truy cập ngày 20/9/2018).

[12] Paul Vigna, "Bitcoin Prices Down 10% After Chinese Banks Cut Off Local Exchanges", The Wall Street Journal, http://blogs.wsj.com/moneybeat /2014/04/10/bitcoin-prices-down-10-after-chinese-banks-cut-off-localexchanges/ (truy cập ngày 20/7/2017). 255 Pete Sweeney, "China gets first bitcoin ATM, skirting bank crackdown" Reuters, http://www.reuters.com/article/2014/04/16/china-bitcoin- idUSL3N0N80HP20140416 (truy cập ngày 20/9/2018).

[13] “China's first bitcoin ATM debuts in Shanghai”, People's Daily, http://english.people.com.cn/business/8600577.html (truy cập ngày 20/9/2018).

[14] Paul Vigna and Michael J. Casey, "BitBeat: Bitcoin Surges as PBOC Softens Up Its Tone", The Wall Street Journal, http://blogs.wsj.com/moneybeat /2014/04/11/bitbeat-bitcoin-surgesas-pboc-softens-up-its-tone (truy cập ngày 20/9/2018)

[15] Pete Rizzo, "China's Central Bank Governor: PBOC Won't Ban Bitcoin", CoinDesk, http://www.coindesk.com/chinas-central-bank-governor-pboc-wont- ban-bitcoin/ (truy cập ngày 20/9/2018). 259 Pete Rizzo, "China's Bitcoin Ecosystem Undeterred by FXBTC Exchange Closure", CoinDesk, http://www.coindesk.com/chinas-bitcoin-ecosystem-undeterred-by-fxbtc-exchange-closure/ (truy cập ngày 20/9/2018).

[16] Pete Rizzo, "China's Bitcoin Ecosystem Undeterred by FXBTC Exchange Closure", CoinDesk, http://www.coindesk.com/chinas-bitcoin-ecosystem-undeterred-by-fxbtc-exchange-closure/ (truy cập ngày 20/9/2018).

[17] Paul Vigna, "BitBeat: China Dings Bitcoin Again", The Wall Street Journal, http://blogs.wsj.com/moneybeat/2014/04/25/bitbeat-china-dings-bitcoin-again/ (truy cập ngày 20/9/2018).

[18] Gregory Turk, "China's Bitcoin Exchanges Pull Out of Summit After PBOC", Bloomberg News, http://www.bloomberg.com/news/2014-05-06/china-s-bitcoin- exchanges-pull-out-of-summitafter-pboc.html (truy cập ngày 20/9/2018).

[19] Jon Matonis, "Bitcoin Adoption, Not China's Central Bank, is What Underlies Legitimacy", CoinDesk, http://www.coindesk.com/bitcoin-adoption-chinas- central-bank-underlies-legitimacy/ (truy cập ngày 20/9/2018

[20] Ngày 01/01/2007, Trung Quốc chính thức thực thi Luật Chống rửa tiền. Trong đó, Điều 2 định nghĩa: Rửa tiền là “Thông qua các loại phương thức che giấu, giấu giếm tiên mà tội phạm ma túy, các tổ chức tội phạm mang tính chất xã hội đen, tội phạm khủng bố, tội phạm buôn lậu, tội phạm tham ô hồi lộ, tội phạm phá hư trật tự quản lý tài chính, các tội phạm khác đoạt được và tiền phát sinh từ các hoạt động có tính chất tương tự”. Trung Quốc cũng quy định khung hình phạt cao cho tội rửa tiền nhằm đà kích hành vi rửa tiền.

[21] More anti-money laundering measures hit China as top three Bitcoin exchanges freeze withdrawals, http://boingboing.net/2017/02/16/more-anti- money-laundering-mea.html (truy cập ngày 20/9/2018).

[22] Luke Graham, Bitcoin drops by $100 as China's central bank corrals the market, http://www.cnbc.com/2017/02/10/bitcoin-drops-by-100-as-chinas- central-bank-corrals-the-market.html (truy cập ngày 20/9/2018)

[23] Bảo Lâm, “Trung Quốc cấm Bitcoin, người chơi tự giao dịch với nhau", https://sohoa.vnexpress.net/tin-tuc/doi-song-so/trung-quoc-cam-bitcoin-nguoi- choi-tu-giao-dich-voi-nhau-3648924.html (truy cập ngày 20/9/2018). 270 Diệp Vũ, “Trung Quốc giáng đòn "nock-out" vào thị trường tiền ảo"

[24] http://vneconomy.vn/trung-quoc-giang-don-knock-out-vao-thi-truong-tien-ao-20180205141536485.htm (truy cập ngày 20/9/2018)

[25] Thu Hương, “NHTW Trung Quốc sắp phát hành tiền ảo", theo Tri thức trẻ, http://genk.vn/nhtw-trung-quoc-sap-phat-hanh-tien-ao-20170224171443763.chn (truy cập ngày 20/9/2018).

[26] Gong Tong Zi [2007] No.3, "Circular of the Ministry of Public Security, the Ministry of Information Industry, the Ministry of Culture and the General Administration of Press and Publication on Regulating the Order of Online Gaming Operations and Investigating and Banning Gambling Activities in Connection with Online Games", https://hk.lexisen.com/law/law-chinese-1- 250114.html (truy cập ngày 28/9/2018)