Nhà nước là chủ sở hữu của mọi tài sản công, song Nhà nước không phải là người trực tiếp sử dụng toàn bộ tài sản công. Tài sản công được Nhà nước giao cho các cơ quan hành chính nhà nước, các đơn vị sự nghiệp công, các đơn vị lực lượng vũ trang nhân dân, các tổ chức kinh tế, các tổ chức, đoàn thể khác v.v...  trực tiếp quản lý, sử dụng. Như vậy, quyền sở hữu tài sản và quyền sử dụng tài sản có sự tách rời. để thực hiện vai trò chủ sở hữu tài sản công của mình, Nhà nước phải thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước đối với tài sản công. Thực tế cho thấy sự phát triển khác nhau của mỗi nền kinh tế gắn với hệ thống quản lý nhà nước ở mức độ chặt chẽ, linh hoạt và khoa học khác nhau, không những thế tài sản nhà nước có khả năng sinh lợi và được sử dụng hiệu quả khác nhau. Một cách tiếp cận nhanh nhất khi tìm hiểu về hiệu quả quản lý của một quốc gia đó chính là cách thức tổ chức, khai thác, hiện trạng sử dụng tài sản công tại các cơ quan nhà nước khi chúng ta đến làm việc hay tiếp cận các cơ quan hành chính này.

1. Cơ quan hành chính nhà nước trong nền kinh tế quốc dân.

1.1. Vị trí cơ quan hành chính trong nền kinh tế quốc dân.

1.1.1. Khái niệm và địa vị pháp lý của cơ quan hành chính nhà nước.

Trong các quan hệ kinh tế xã hội các khái niệm như Quốc hội, Chính phủ, Bộ, ngành, Toà án, đảng, đoàn thể... xuất hiện thường xuyên và được hiểu chung là cơ quan của nhà nước. Câu hỏi được đặt ra là: Làm thế nào phân định sự khác biệt giữa nhà nước, chính phủ, toà án...rồi cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp, tổ chức chính trị, tổ chức xã hội, tổ chức nghề nghiệp của nhà nước...?.

Theo giáo trình Tài chính nhà nước của Học viện Tài chính và giáo trình Kinh tế và Tài chính công của Trường đại học Kinh tế quốc dân, khi đề cập đến chính phủ là đề cập đến cơ quan hành pháp của một nhà nước. để cấu thành nên một nhà nước cần có hệ thống tam quyền phân lập là lập pháp (Quốc hội), hành pháp (Chính phủ) và tư pháp (Toàn án, Viện kiểm sát). Dựa theo giáo trình tài chính nhà nước thì các cơ quan được nhắc tới là cơ quan hành chính nhà nước đại diện cho khu vực công. Bên cạnh cơ quan hành chính còn có các đơn vị sự nghiệp nhà nước. đây là các đơn vị thực hiện cung cấp các dịch vụ xã hội công cộng và các dịch vụ nhằm duy trì sự hoạt động bình thường của các ngành kinh tế quốc dân. Hoạt động của các đơn vị này không vì mục tiêu lợi nhuận mà chủ yếu mang tính chất phục vụ. Các đơn vị sự nghiệp chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực văn hoá xã hội như y tế, văn hoá, thể thao truyền hình... Hoạt động trong lĩnh vực kinh tế có các đơn vị sự nghiệp  của  ngành  như:  sự  nghiệp  nông  nghiệp,  lâm  nghiệp,  giao  thông  thuỷ lợi....Do hoạt động mang tính phục vụ là chủ yếu, các đơn vị sự nghiệp được chia ra gồm đơn vị sự nghiệp không có thu và đơn vị sự nghiệp có thu. Mặc dù vậy các đơn vị này vẫn hưởng toàn bộ hay một phần kinh phí hoạt động từ ngân sách nhà nước. Việc phân tách rõ chức năng nhiệm vụ giữa hai cơ quan này rất cần thiết cho công tác quản lý tài sản nhà nước sau này.

Ngoài ra, nhắc tới khu vực công còn phải liệt kê các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội và hệ thống doanh nghiệp nhà nước giữ vai trò then chốt trong điều tiết kinh tế. Tuy nhiên, xếp ở vị trí trung tâm trong quản lý và điều hành của một nhà nước đó là hệ thống cơ quan hành chính. Vậy địa vị pháp lý của cơ quan hành chính nhà nước được quy định như thế nào? địa  vị pháp lý hành chính là tổng thể các quyền và nghĩa vụ pháp lý hành chính của các cơ quan hành chính nhà nước. đây là những khả năng pháp lý quan trọng tạo điều kiện cho các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện tốt chức năng nhiệm vụ quản lý hành chính nhà nước của mình. địa vị pháp lý hành chính của các cơ quan hành chính nhà nước do pháp luật quy định. Tuy nhiên, mỗi cơ quan hành chính nhà nước có địa vị pháp lý hành chính riêng được quy định cụ thể, rõ ràng, không chồng chéo, trùng lặp trong quá trình thực thi hoạt động quản lý nhà nước. đó cũng chính một điểm khác biệt cơ bản giữa cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp sẽ được trình bày trong phần tiếp theo.

Tóm lại: Cơ quan hành chính nhà nước là cơ quan có chức năng quản lý hành chính nhà nước. Các cơ quan hành chính thực hiện hoạt động chấp hành-ñiều hành (ñó là những hoạt động được tiến hành trên cơ sở luật và để thực thi luật) nhằm thực hiện chức năng quản lý nhà nước. Như vậy hoạt động chấp hành-ñiều hành hay còn gọi là hoạt động quản lý hành chính nhà nước là phương diện hoạt động chủ yếu của cơ quan hành chính nhà nước. Các cơ quan nhà nước khác cũng thực hiện hoạt động quản lý hành chính nhà nước nhưng đó không phải là phương diện hoạt động chủ yếu mà chỉ là hoạt động được thực hiện nhằm hướng tới hoàn thành chức năng cơ bản của các cơ quan nhà nước đó như: chức năng lập pháp của Quốc hội, chức năng xét xử của toà án nhân dân, chức năng kiểm sát của viện kiểm sát nhân dân. Chỉ các cơ quan hành chính nhà nước khi thực hiện hoạt động quản lý hành chính nhà nước là để nhằm hoàn thành chức năng quản lý hành chính nhà nước.

1.1.2. đặc điểm cơ quan hành chính nhà nước.

Kinh nghiệm các nước phát triển cho thấy, khi phân tách rõ các cơ quan nhà nước cho phép phân cấp quản lý, phân quyền trách nhiệm chặt chẽ quyết định cho hiệu quả hoạt động của khu vực công. đặc biệt sự khác nhau về chức năng nhiệm vụ của các cơ quan nên công tác quản lý tài sản công của nhà nước tại các đơn vị này tồn tại các nguyên tắc và mô hình khác nhau. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài sẽ tập trung vào quản lý tài sản công tại cơ quan hành chính nên hiểu rõ và cụ thể vai trò cơ quan hành chính có ý nghĩa quan trọng trong định hướng quản lý sau này.

Cơ quan hành chính nhà nước là bộ phận hợp thành của bộ máy nhà nước được thành lập để thực hiện chức năng quản lý hành chính nhà nước. Khi nghiên cứu địa vị pháp lý hành chính ở trên cho thấy vai trò của cơ quan hành chính nhà nước với tư cách là chủ thể của pháp luật hành chính và là chủ thể của quan hệ pháp luật hành chính.

*./ Tổ chức cơ quan hành chính phụ thuộc vào mô hình tổ chức nhà nước; đó là nhà nước nước liên bang hay mô hình nhà nước một cấp như nước ta. đối với nước ta, cơ quan hành chính gồm cơ quan hành chính trung ương và cơ quan hành chính địa phương, cụ thể:

- Cơ quan hành chính trung ương là các cơ quan quản lý hành chính mà thẩm quyền của các quyết định hành chính có hiệu lực trong phạm vi cả nước, kể cả cơ quan có thẩm quyền chung và thẩm quyền riêng. Bộ máy của cơ quan hành chính trung ương đặt tại thủ đô, trung tâm chính trị của cả nước. để thực hiện các chức năng  của  mình  các  cơ  quan  hành  chính  trung  ương  như  Chính  phủ,  Bộ, ngành...thành lập các cơ quan hành chính bên trong nhằm giải quyết các công việc chuyên môn có liên quan như cục, vụ, viện..., ngoài ra cơ quan trung ương còn có thể hình thành những đại diện tại các vùng miền trong yếu của đất nước.

- Tại cấp địa phương có cơ quan hành chính địa phương, đây là một bộ phận của cơ quan nhà nước thực hiện chức năng quản lý nhà nước nói chung tại địa phương phân cấp. Dựa trên nguyên tắc phân cấp, gắn với phân quyền căn cứ vào địa giới hành chính nên quyết định của cơ quan hành chính trung ương có hiệu lực trên cả nước, còn địa phương chỉ có hiệu lực tại địa phương phân cấp mà thôi. để thực hiện chức năng quản lý của mình, cơ quan hành chính địa phương như UBND thành lập các cơ quan hành chính giúp việc có chức năng quản lý nhà nước ở địa phương và bảo đảm sự thống nhất quản lý của ngành hoặc lĩnh vực công tác từ trung ương đến cơ sở, ví dụ: tài chính, kế hoạch, y tế, tài nguyên... Các cơ quan chuyên môn chịu sự quản lý theo nguyên tắc song trùng: về tổ chức, biên chế do UBND các cấp tương ứng, còn về nghiệp vụ chuyên môn do cơ quan chuyên môn cấp trên ví dụ về tài chính là Bộ tài chính.

*./ đặc  điểm chung của cơ quan nhà nước và đặc trưng riêng của cơ quan hành chính: Là một bộ phận quan trọng của nhà nước, cơ quan hành chính cũng có đặc điểm chung như sau:

Cơ quan hành chính nhà nước có quyền nhân danh nhà nước khi tham gia vào các quan hệ luật pháp nhằm thực hiện các quyền và nghĩa vụ pháp lý với mục đích hướng tới lợi ích công.

Hệ thống cơ quan hành chính có cơ cấu tổ chức phù hợp với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn do pháp luật quy định.

Các cơ quan hành chính được thành lập và hoạt động dựa trên những quy định của pháp luật, có chức năng, nhiệm vụ thẩm quyền riêng và có những mối quan hệ phối hợp trong thực thi công việc được giao.

Nguồn nhân sự chính của cơ quan hành chính nhà nước là đội ngũ cán bộ, công chức được hình thành từ tuyển dụng, bổ nhiệm hoặc bầu cử theo quy định của Pháp lệnh cán bộ công chức.

Bên cạnh đó cơ quan hành chính nhà nước có các đặc trưng riêng sau:

Cơ quan hành chính do nhà nước thành lập, chịu sự kiểm tra của cơ quan nhà nước cấp trên lập ra nhằm thực hiện chức năng quản lý nhà nước bằng hoạt động chấp hành và điều hành quyền lực của nhà nước. Cơ quan hành chính được quy định có thẩm quyền pháp lý, xuất phát từ quyền lực nhà nước.

Các cơ quan hành chính có mối liên hệ chặt chẽ với nhau (quan hệ trực thuộc trên dưới, trực thuộc ngang và quan hệ chéo) tạo thành một thể thống nhất theo thứ bậc mà trung tâm chỉ đạo là Chính phủ nhằm bảo đảm thực hiện nhiệm vụ chấp hành một cách nhất quán, hiệu quả. đó là hệ thống bộ máy phức tạp, nhiều đầu mối được biên chế với hạt nhân của hệ thống là công chức.

Cơ quan hành chính là cơ quan nhà nước thực hiện chức năng quản lý nhà nước bằng phương pháp đơn phương quyết định, phương pháp quyết định một chiều gắn với quyền lực tuyệt đối. Cùng với sự đa dạng của các lĩnh vực xã hội, cơ quan hành chính nhà nước thực hiện chức năng quản lý trên mọi phương diện, vì vậy nó được tổ chức thành hệ thống các cơ quan quản lý trong từng lĩnh vực.

Hệ thống cơ quan hành chính có nghĩa vụ tổ chức đảm bảo quyền tự do, lợi ích hợp pháp của công dân bằng các chương trình kinh tế xã hội phân phối công bằng, hợp lý cho người dân. để thực hiện chức năng quản lý hành chính cần có các phương tiện đó chính là tài sản công, Dó đó cùng với quản lý nhà nước thì cơ quan hành chính còn quản lý cả tài sản công trong nền kinh kế.

*./ Phân biệt cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp của nhà nước.

Đơn vị sự nghiệp công là một phần của khu vực công, là cơ quan được Nhà nước thành lập để thực hiện các hoạt động sự nghiệp như giáo dục, y tế, văn hoá thể thao, truyền hình, nghiên cứu...có vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân vì các đơn vị này cung cấp cho xã hội nguồn nhân lực chất lượng cao, các công trình nghiên cứu khoa học cơ bản phục vụ kinh tế xã hội phát triển, đồng thời các đơn vị này còn cung cấp cho xã hội các dịch vụ công trong lĩnh vực y tế, văn hoá, thể thao, truyền hình...

Sự khác nhau cơ bản giữa cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp nhà nươc được thể hiện cụ thể như sau:

- Về chức năng nhiệm vụ: Cơ quan hành chính thực hiện chức năng quản lý nhà nước, còn đơn vị sự nghiệp công thực hiện chức năng cung cấp các dịch vụ công trong các lĩnh vực, y tế, văn hoá, thể thao, phát thanh truyền hình... Trong khi các cơ quan hành chính được phân cấp, phân quyền phân định rõ lĩnh vực quản lý riêng không trùng lặp, chồng chéo, thì nhiều đơn vị sự nghiệp công có thể cùng thực hiện một nhiệm vụ tại một địa phương, một cấp.

Phạm vi quản lý của cơ quan hành chính căn cứ vào phân cấp phân quyền, đơn vị sự nghiệp công không bị giới hạn hay ràng buộc theo địa lý.

- Về kinh phí hoạt động:

Cơ quan hành chính được ngân sách nhà nước đảm bảo toà bộ kinh phí hoạt động, còn đơn vị sự nghiệp công hoạt động tuỳ theo từng loại hình sự nghiệp sau:

Đơn vị sự nghiệp có thu tự đảm bảo toàn bộ kinh phí hoạt động thường xuyên là các Đơn vị sự nghiệp công có thu, ngân sách nhà nước không phải cấp kinh phí hoạt động thường xuyên, các đơn vị này còn có thể đóng góp thêm cho NSNN.

đơn  vị sự nghiệp có thu nhưng chỉ đảm bảo được một phần kinh phí hoạt động thường xuyên là các đơn vị sự nghiệp công có nguồn thu sự nghiệp là phí hạn chế nên NSNN phải cấp bổ sung kinh phí cân đối thu chi của đơn vị và thường được quản lý theo nguyên tắc ghi thu, ghi chi.

Đơn vị sự nghiệp do NSNN đảm bảo 100% kinh phí hoạt động thường xuyên. đây là những đơn vị không có thu, NSNN cấp phát theo dự toán phê duyệt, phương thức cấp theo hạn mức.

- Về quản lý tài sản công tại các cơ quan: Nguồn hình thành tài sản công tại các cơ quan hành chính từ NSNN hoặc có nguồn gốc từ NSNN. đối  với đơn vị sự nghiệp công tài sản công đựơc hình thành từ nhiều nguồn khác nhau như: từ đầu tư của NSNN, từ nguồn thu sự nghiệp của các đơn vị hoặc từ nguồn đặc thù...

Trên phương diện đặc điểm tài sản công trong quá trình sử dụng, khai thác: Tài sản công hay tài sản nhà nước (TSNN) tại các cơ quan hành chính là tài sản trong lĩnh vực tiêu dùng của cải vật chất, không tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất kinh doanh. Do đó TSNN của cơ quan hành chính không chuyển giao giá trị hao mòn vào giá thành của sản phẩm hoặc chí phí sản xuất lưu thông mặc dù đối với tài sản cố định vẫn theo dõi giá trị còn lại, trích khấu hao. đối  với TSNN của đơn vị sự nghiệp công trong quá trình sử dụng một phần giá trị của tài sản là yếu tố chi phí tiêu dùng công nếu là đơn vị sự nghiệp không có thu. Ngược lại nếu là đơn vị sự nghiệp có thu thì giá trị tài sản công là những yếu tố đầu vào của sản xuất để tạo ra các sản phẩm dịch vụ công và phần giá trị hao mòn của tài sản cố định trong quá trình sử dụng là yếu tố cấu thành lên giá sản phẩm dịch vụ công của các đơn vị này...

Trên đây là trích dẫn của tài liệu, để xem toàn văn tài liệu xin quý vị tải xuống tệp đính kèm.