1. Thực trạng hoạt động của các tập đoàn kinh tế nhà nước

1.1. Chủ trương của Đảng, Nhà nước về tập đoàn kinh tế nhà nước

Khởi nguồn cho ý tưởng thành lập tập đoàn kinh tế nhà nước từ chủ trương phát triển các liên hiệp xí nghiệp, xí nghiệp liên hợp vào cuối những năm 1970 và trong những năm 1980 của thế kỷ XX. Trong những năm đầu của thập kỷ 90, mô hình tổng công ty đã thay thế cho các liên hiệp xí nghiệp, xí nghiệp liên hợp. Tuy nhiên, đó là những mô hình của cơ chế kế hoạch hoá tập trung hoặc của giai đoạn chuyển tiếp. Tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ bảy, khoá VII của Đảng khẳng định “Hình thành một số tổ chức kinh tế lớn với mục đích tích tụ, tập trung cao về vốn, đủ sức cạnh tranh trên thị trường thế giới”. Ngày 7 tháng 3 năm 1994, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 91/TTg về việc thí điểm thành lập tập đoàn kinh doanh (được gọi là tổng công ty 91). Quyết định này nêu rõ mục tiêu của việc thí điểm này là để tạo điều kiện thúc đẩy tích tụ và tập trung, nâng cao khả năng cạnh tranh. Các đơn vị được lựa chọn làm thí điểm thành lập tập đoàn kinh doanh là một số TCT, công ty lớn có mối liên hệ với nhau theo ngành hoặc vùng lãnh thổ, không phân biệt doanh nghiệp do Trung ương hay địa phương quản lý, có vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, bảo đảm những yêu cầu cần thiết cho thị trường trong nước và có triển vọng mở rộng quan hệ kinh doanh ra nước ngoài. Cũng theo quyết định này, một số TCT có từ 7 thành viên trở lên và có quy mô vốn từ 1.000 tỷ đồng trở lên được phát triển theo hướng tập đoàn kinh doanh. Đã có 18 TCT loại này được quyết định thành lập, chiếm lĩnh hầu hết các ngành, lĩnh vực của nền kinh tế.

Tiếp đó, Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng, khoá VIII đã xác định nhiệm vụ “Tổng kết mô hình tổng công ty nhà nước, trên cơ sở đó lên phương án xây dựng các tổng công ty thực sự trở thành những tập đoàn kinh tế mạnh, có hiệu quả và sức cạnh tranh cao, thực sự là xương sống của nền kinh tế…”.

Sau gần 10 năm thực hiện, vấn đề phát triển tổng công ty thành TĐKT lại được đặt ra và tiếp tục được nhấn mạnh. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng chủ trương “Xây dựng một số tập đoàn kinh tế mạnh trên cơ sở các tổng công ty nhà nước, có sự tham gia của các thành phần kinh tế”. Cụ thể hoá chủ trương này, Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương Đảng, khoá IX đã đưa ra định hướng “hình thành một số tập đoàn kinh tế mạnh trên cơ sở các tổng công ty nhà nước, có sự tham gia của các thành phần kinh tế, kinh doanh đa ngành, trong đó có ngành kinh doanh chính chuyên môn hoá cao và giữ vai trò chi phối lớn trong nền kinh tế quốc dân, có quy mô rất lớn về vốn,… thí điểm hình thành một số tập đoàn kinh tế trong một số lĩnh vực có điều kiện, có thế mạnh, có khả năng phát triển để cạnh tranh và hội nhập kinh tế quốc tế có hiệu quả…”. Quan điểm này tiếp tục được khẳng định tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X và tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI nêu rõ: “Đẩy mạnh đổi mới cổ phần hoá, nâng cao hiệu quả của doanh nghiệp nhà nước; xây dựng một số tập đoàn kinh tế mạnh, đa sở hữu, trong đó sở hữu nhà nước giữ vai trò chi phối cơ cấu lại ngành nghề kinh doanh của các tập đoàn kinh tế và tổng công ty nhà nước để doanh nghiệp nhà nước thực sự trở thành nòng cốt của kinh tế nhà nước”. Đây là cơ sở quan trọng định hướng cho việc hình thành và phát triển các TĐKTNN.  Thực hiện chủ trương, chính sách này, Chính phủ đã thí điểm thành lập một số tập đoàn kinh tế nhà nước trên cơ sở cơ cấu lại một số tổng công ty nhà nước. Các tập đoàn kinh tế này được nắm giữ và ưu tiên các nguồn lực quan trọng về vốn, lĩnh vực hoạt động, với vai trò là đầu tàu kinh tế của cả nước, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, điều tiết kinh tế vĩ mô, ổn định giá cả, cung cấp nhiều sản phẩm thiết yếu cho nền kinh tế...

Trên đây là trích dẫn của tài liệu, để xem toàn văn tài liệu xin quý vị tải xuống tệp đính kèm.