a) Tầm nhìn 2020
Năm 1991, Thủ tướng Malaixia công bố “Con đường phía trước: Tầm nhìn 2020”. Là một nước đang phát triển có tốc độ tăng trưởng kinh tế vào loại cao nhất thế giới trong hai thập kỷ liên tục, Malaixia đặt cho mình tầm nhìn: “Hy vọng rằng người Malaixia sinh ra ngày hôm nay và một số năm tiếp theo sẽ là thế hệ công dân cuối cùng sống trong một nước gọi là “đang phát triển”. Mục tiêu tối thượng mà chúng ta hướng tới là một nước Malaixia phát triển đầy đủ vào năm 2020”.
Một nước phát triển đầy đủ được hiểu là một nước phát triển trên mọi chiều đo: kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa. Như vậy, đến năm 2020, Malaixia không phải chỉ là một nước đứng trong hàng ngũ các nước phát triển về kinh tế, mà còn là một nước có sự thống nhất quốc gia, đoàn kết dân tộc, công bằng xã hội, ổn định chính trị, với chất lượng cuộc sống cao, các giá trị văn hóa - tinh thần phong phú.
Để thực hiện mục tiêu trên, Malaixia có bước chuyển quan trọng trong tư duy phát triển. Yêu cầu nhảy vọt được thực hiện bằng việc chuyển sang mô hình tăng trưởng trên cơ sở phát triển kinh tế tri thức. Con đường truyền thống, vốn thành công trong hai thập kỷ trước, dựa vào tăng vốn đầu tư và nguồn nhân công rẻ, được từ bỏ. Thay vào đó là con đường mới dựa vào tri thức, năng suất lao động, giáo dục, vốn con người.
Trong điều kiện cụ thể của mình, Malaixia đã hiện thực hóa con đường mới bằng bước đi riêng, sáng tạo và đột phá. Đó là tập trung vào công nghệ thông tin và truyền thông với mục tiêu biến Malaixia thành một đầu mối của khu vực và quốc tế về công nghệ và viễn thông. Một đặc khu mang tên Siêu hành lang đa phương tiện MSC đã được thiết kế và đang được triển khai xây dựng.
MSC là một công viên công nghiệp, nơi tập trung các công ty trong và ngoài nước để sản sinh, phân phối, sử dụng công nghệ thông tin cùng các sản phẩm và dịch vụ đa phương tiện. MSC cũng đồng thời là một cực công nghệ, nơi tiến hành các nghiên cứu sáng tạo và phát triển các công nghệ mới như Thung lũng Silicon của Mỹ. Đây là một chương trình táo bạo và đầy tham vọng mà thành công của nó sẽ giúp Malaixia có bước nhảy vọt trên cơ sở tăng năng suất tổng hợp, vươn lên dẫn đầu trong kỷ nguyên công nghệ thông tin và trở thành nước phát triển vào năm 2020.
b) Cải cách trường học phổ thông: xây dựng nhà trường thông thái
Chương trình MSC gồm bảy thành phần triển khai chủ chốt: chính phủ điện tử, y học từ xa, thương mại điện tử, nghiên cứu phát triển R&D, kinh doanh điện tử, tạo nghiệp công nghệ, nhà trường thông thái.
Đó là sự cụ thể hóa bốn cột đỡ kinh tế tri thức: thể chế kinh tế, giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ, hạ tầng thông tin. Trong đó, cột đỡ giáo dục được xây dựng và phát triển thông qua việc triển khai nhà trường thông thái với bốn mục tiêu cơ bản trong học tập: nâng cao năng lực tư duy với sự áp dụng của công nghệ thông tin, chiếm lĩnh toán và khoa học, phát triển năng lực cá nhân, đóng góp vào sự phát triển của tri thức.
Nhà trường thông thái là nhà trường chuẩn bị cho người học thành công trong nền kinh tế tri thức. Tư tưởng sư phạm của nhà trường không phải chỉ ở chỗ lấy người học làm trung tâm mà còn hướng người học chiếm lĩnh các kỹ năng cơ bản theo ba định hướng phát triển: tự tiếp cận (chủ động tiếp cận các nguồn thông tin), tự tiến bước (học vượt chương trình, học nhảy lớp), tự định hướng (khai thác các chủ đề theo sở thích cá nhân, không bị ràng buộc vào một chương trình cứng nhắc).
Nhà trường thông thái đòi hỏi chương trình giáo dục thông thái và giáo viên thông thái. Chương trình giáo dục thông thái là chương trình được thiết kế mềm dẻo nhằm đáp ứng các yêu Ṇ chuẩn cơ bản về đạo đức và kiến thức, chương trình giáo dục đặc biệt tập trung vào việc nâng cao các kỹ năng mới theo yêu cầu của thế kỷ XXI: tư duy phê phán, giải quyết vấn đề và ra quyết định, sản sinh ý tưởng, thông thạo ngoại ngữ, làm việc trên mạng, thành thục công nghệ thông tin.
Giáo viên thông thái là giáo viên sử dụng thành thạo các chung trình phần mềm khác nhau, các tài liệu đa phương tiện để biến mỗi môn học, mỗi giờ học thành một hành trình khám phá. Muốn vậy, ngoài việc nắm vững công nghệ thông tin, giáo viên phải được đào tạo, bồi dưỡng để có các kỹ năng tư duy trình độ cao (higher - order thinking skills). Vì thế, các trường sự phạm Malaixia đều hướng tới một mô hình đào tạo mới, trong đó việc dạy các kỹ năng tư duy được coi là ưu tiên quốc gia.
Việc triển khai nhà trường thông thái ở Malaixia được thực hiện theo bốn giai đoạn: 1) Giai đoạn thí điểm (1999 - 2002); 2) Giai đoạn sau thí điểm (2002 - 2005); 3) Giai đoạn mở rộng toàn hệ thống (2005 - 2010); 4) Giai đoạn củng cố và phát triển bền vững.
Trong giai đoạn đầu, 87 trường thí điểm đóng vai trò hạt nhân để kiểm chứng các quan điểm, thiết bị, kỹ năng và công nghệ, tạo thành giải pháp tổng thể trong phát triển nhà trường thông thái. Nhà trường, lớp học được trang bị máy tính nối mạng internet phục vụ cho dạy, học, tra cứu, quản lý. Tuy nhiên, do sự hạn hẹp của ngân sách nhà nước nên các trường chưa thuộc diện thí điểm được khuyến khích phối hợp với cộng đồng địa phương, cha mẹ học sinh, các doanh nghiệp vừa và nhỏ, để chủ động đưa công nghệ thông tin vào dạy và học, chủ động biến nhà trường thành thông thái. Mục tiêu đặt ra là đến năm 2010, tất cả các trường phổ thông ở Malaixia sẽ là trường thông thái.
Đến nay, mục tiêu trên đã đạt được và Malaixia đang ở giai đoạn cuối là củng cố và phát triển bền vững hệ thống trường thông thái. Nhiều giải pháp đang được triển khai như cải tiến công tác quản lý nhà trường, tạo điều kiện cho sự phát triển nghề nghiệp liên tục của giáo viên, bảo đảm mỗi gia đình học sinh đều có máy tính nối mạng internet, bảo đảm nguồn lực tài chính cho các nhà trường, v,v…
e) Tái cơ cấu giáo dục đại học
Mục tiêu trở thành nước phát triển vào năm 2020 trên cơ sở công nghệ thông tin và truyền thông đặt Malaixia trước yêu cầu cải cách giáo dục để có nguồn nhân lực tri thức lành nghề. Cùng với việc chuyển trường phổ thông trong cả nước thành trường học thông thái là nhiệm vụ tái cơ cấu giáo dục đại học để đến năm 2020, Malaixia phổ cập giáo dục đại học với tỷ lệ nhập học đạt 40% vào năm 2010, đồng thời trở thành trung tâm khu vực về sự ưu tú trong giáo dục đại học.
Trước hết, giáo dục đại học Malaixia đặt ra các mục tiêu sau: hoàn thiện chất lượng và tính phù hợp của các chương trình giáo dục nhằm đáp ứng các yêu cầu nhân lực của đất nước; mở rộng quy mô các ngành khoa học, kỹ thuật và công nghệ để tăng cường nguồn nhân lực khoa học - kỹ thuật, nâng cao năng lực nghiên cứu và triển khai, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin truyền thông và dịch vụ. Bên cạnh các mục tiêu liên quan đến vốn con người nêu trên là các mục tiêu liên quan đến vốn xã hội. Với một đất nước đa dân tộc, đa văn hóa, giáo dục đại học Malaixia còn có mục tiêu xây dựng và củng cố các giá trị đạo đức và xã hội để tạo sự gắn kết xã hội, coi đó là tiền đề của tăng trưởng kinh tế.
Định hướng phát triển giáo dục đại học Malaixia tập trung vào ba ưu tiên: quy mô, thực năng và chất lượng. Về quy mô, để đạt kế hoạch đề ra, các cơ sở giáo dục đại học được yêu cầu cách tân trong cung ứng giáo dục, mềm dẻo về chương trình và đa dạng về tổ chức. Giáo dục mở, giáo dục từ xa, giáo dục suốt đời được khuyến khích phát triển trên cơ sở bảo đảm sự liên thông giữa các chương trình giáo dục. Về thực năng, các cơ sở giáo dục đại học có nhiệm vụ xây dựng chiến lược đáp ứng yêu cầu nhân lực trình độ cao về công nghệ thông tin và truyền thông, về khoa học và công nghệ (với mục tiêu 60% học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông vào học các ngành khoa học và công nghệ). Muốn vậy, các trường đại học phải gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp, mở rộng đào tạo sau đại học, đẩy mạnh nghiên cứu triển khai theo hướng tích hợp khách hàng và đối tác trong suốt quá trình nghiên cứu, triển khai, sản xuất và tiếp thị sao cho công nghệ mới được đưa ngay vào thị trường mới. Về chất lượng, yêu cầu đặt ra là xây dựng và hoàn thiện quá trình bảo đảm chất lượng, giám sát, kiểm định và đánh giá chất lượng trên cơ sở các chuẩn chất lượng ở trình độ quốc tế trong dạy, học, nghiên cứu và quản lý. Mỗi trường đại học cũng được khuyến khích phát triển các ngành mũi nhọn đẳng cấp quốc tế tùy theo lợi thế và tiềm năng của từng trường.
Việc tái cơ cấu giáo dục đại học theo các mục tiêu và định hướng nêu trên được thực hiện thông qua quá trình tái xác lập mối quan hệ giữa nhà nước, nhà trường và thị trường. Quá trình này mang ba đặc trưng chủ yếu: tư nhân hóa giáo dục đại học, tập đoàn hóa các trường đại học công và mở rộng vai trò của nhà nước.
Malaixia là một trong những nước đi đầu khu vực trong việc tư nhân hóa giáo dục. Do yêu cầu mở rộng quy mô giáo dục, Chính phủ Malaixia chính thức quy định khu vực tư nhân là nguồn cung ứng giáo dục bổ sung bên cạnh nhà nước. Năm 1996, Luật về các cơ sở giáo dục đại học tư thục được ban hành. Số cơ sở giáo dục đại học tư thục đã tăng lên khoảng 500 cơ sở vào năm 2002. Tỷ lệ sinh viên các cơ sở giáo dục đại học tư thục chiếm 22% tổng số sinh viên vào năm 2000, tăng lên 53% vào năm 2002. Điều đó đã góp phần giúp Malaixia sớm có được một nền giáo dục đại học đại chúng với tỷ lệ nhập học đại học đạt 23% năm 1998 - 1999, tăng lên 27% năm 2000 - 2001, 29% năm 2002 - 2003, 40% năm 2010 - 2011.
Cùng với quá trình tư nhân hóa giáo dục đại học là việc tập đoàn hóa các trường đại học công. Cũng có thể coi đây là một xu thế toàn cầu vào cuối những năm 90 của thế kỷ XX nhằm áp dụng cách quản lý doanh nghiệp vào trong trường đại học. Cáctrường đại học được khuyến khích tiến hành các hoạt động thị trường nhằm tăng thêm nguồn thu để nâng cao thu nhập của cán bộ, giảng viên, góp phần hiện đại hóa nhà trường. Dạy theo giáo trình nào, đầu tư vào nghiên cứu lĩnh vực nào, chính sách tuyển sinh ra sao, các trường được quyền chủ động quyết định trên cơ sở phân tích thị trường lao động và việc làm.
Việc đẩy mạnh các quá trình trên không có nghĩa là Nhà nước Malaixia giảm bớt vai trò của mình trong giáo dục. Năm 2002, chi nhà nước cho giáo dục chiếm 8,1% GDP, cao nhất trong các nước đang phát triển, kể cả so với các nước phát triển trong khối OECD. Trong cơ cấu chi, đặc biệt quan tâm đến hạ tầng cơ sở: chi đầu tư xây dựng là 40% ở giáo dục phổ thông, 47% ở giáo dục đại học. Nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo trong cung ứng giáo dục. Tuy nhiên, trong quản lý, Nhà nước đã chuyển vai trò từ kiểm soát sang giám sát. Các trường đại học được giao quyền tự chủ trong tuyển sinh, thực hiện chương trình đào tạo, tuyển dụng và trả lương giảng viên, huy động và quản lý các nguồn thu. Nhà nước tập trung vào giám sát các trường đại học trong công tác bảo đảm chất lượng và trách nhiệm giải trình, trong đó các vấn đề được quan tâm hàng đầu là công bằng xã hội, quyền lợi người học và bản sắc dân tộc.
d) Quốc tế hóa giáo dục
Có thể nói, nhìn ở góc độ của một nước đang phát triển thì cải cách giáo dục ở Malaixia có những bước đi độc đáo, mang tính đột phá nhằm góp phần thực hiện thành công tầm nhìn 2020. Trong đó, phải kể đến định hướng quốc tế hóa giáo dục nhằm chuyển đất nước từ chỗ nhập khẩu giáo dục thành nơi xuất khẩu giáo dục.
Vào đầu những năm 90 của thế kỷ XX, chỉ có 7,2% sinh viên Malaixia trong độ tuổi theo học các trường đại học trong nước.
Hàng vạn sinh viên du học nước ngoài, với chi phí khoảng 800 triệu USD một năm. Chính cuộc khủng hoảng tài chính năm 1997 đã buộc các sinh viên này quay về tìm con đường học vấn trong nước. Cùng với chủ trương đẩy mạnh tư nhân hóa giáo dục, sự kiện trên đã góp phần thúc đẩy tiến trình quốc tế hóa giáo dục ở Malaixia theo hướng đưa đất nước trở thành một nước xuất khẩu giáo dục.
Malaixia đã thành công khi thu hút một số trường đại họC CÓ tiếng nước ngoài, như Đại học Nottingham, Đại học Swinburne, vào lập trường hoặc mở chi nhánh, hoặc liên kết đào tạo với các trường đại học trong nước. Các trường hoặc chi nhánh này tuân theo các quy định pháp lý như trường đại học tư trong nước. Các chương trình giáo dục nước ngoài cũng phải được kiểm định. Với chất lượng giáo dục bảo đảm, Cơ sở hạ tầng tốt, học phí rẻ, chi phí sinh hoạt thấp, Malaixia đang ngày càng có sức cạnh tranh trong khu vực để thu hút ngày càng nhiều sinh viên nước ngoài đến học tập. Theo Global Education Digest, trong 15 nước dẫn đầu thế giới trong việc thu hút sinh viên nước ngoài thì Malaixia là nước đang phát triển duy nhất có mặt trong bảng xếp hạng, ở vị trí 14, với số sinh viên đến học ở Malaixia chiếm 1% tổng số sinh viên du học trên thế giới. Vì vậy, Malaixia đặt mục tiêu đến năm 2020 trở thành nước xuất khẩu giáo dục lớn thứ sáu trên thế giới với tổng số học sinh, sinh viên nước ngoài lên tới 200.000 người.
đ) Kế hoạch phát triển giáo dục Malaixia 2013 - 2025 (từ bậc mầm non đến đại học)
Malaixia cho rằng, để có thể đạt được mục tiêu về một nước phát triển đầy đủ trong bối cảnh thế giới toàn cầu cạnh tranh dữ dội, cần tiếp tục có sự đổi mới toàn diện hệ thống giáo dục, với một tầm nhìn hoàn toàn mới, sao cho học sinh, sinh viên có được những kỹ năng cần thiết của thế kỷ XXI.
Vì thế, tháng 10-2011, Bộ Giáo dục Malaixia tiến hành đánh giá toàn diện hiện trạng giáo dục trong tương quan so sánh với giáo dục tiên tiến thế giới cùng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, để đến tháng 12-2012, ban hành Kế hoạch phát triển giáo dục 2013 - 2025. Kế hoạch này đặt tầm nhìn về một hệ thống giáo dục thành đạt trên năm chiều đo: 1) Quy mô (đến năm 2020 đạt tỷ lệ nhập học 100% từ mẫu giáo đến trung học bậc cao); 2) Chất lượng (thuộc top thứ 31 của thế giới trong các đánh giá quốc tế TIMSS và PISA trong 15 năm nữa); 3) Công bằng (đến năm 2020 giảm một nửa khoảng cách phát triển giáo dục giữa các vùng miền, các điều kiện kinh tế - xã hội của người học và giới); 4) Thống nhất (tạo điều kiện để mọi học sinh sinh viên trao đổi giá trị và kinh nghiệm, cùng sự khác biệt, tạo nền tảng cho sự thống nhất); 5) Hiệu quả (tối đa hóa kết quả đầu ra của người học với nguồn tài chính cao hiện có).
Cùng với tầm nhìn trên về hệ thống giáo dục là tầm nhìn mới về người học với các yêu cầu mới trên sáu phương diện: tri thức, kỹ năng tư duy, kỹ năng lãnh đạo, năng lực song ngữ, đạo đức và tâm linh, bản sắc dân tộc.
Để thực hiện tầm nhìn về hệ thống và người học nêu trên, Malaixia quy định 11 bước chuyển cần được thực hiện: 1) Chuyển sang tiếp cận bình đẳng về giáo dục có chất lượng theo chuẩn quốc tế; 2) Chuyển sang giáo dục ngôn ngữ, trong đó từng học sinh thông thạo tiếng Malaixia và tiếng Anh, đồng thời được khuyến khích học thêm ngôn ngữ nữa; 3) Chuyển sang hệ thống giáo dục hướng tới những công dân Malaixia phát triển trên nền tảng giá trị; 4) Chuyển việc dạy học thành một nghề chọn lọc; 5) Bảo đảm có những người lãnh đạo giỏi trong từng trường; 6) Phân cấp cho các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và trao quyền tự chủ cho các nhà trường để có giải pháp phù hợp trong việc đáp ứng nhu cầu phát triển; 7) Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông để mở rộng việc học có chất lượng khắp đất nước; 8) Nâng cao năng lực lãnh đạo và quản lý của Bộ Giáo dục và các cơ quan quản lý giáo dục địa phương; 9) Mở rộng quan hệ đối tác với phụ huynh, cộng đồng và khu vực tư; 10) Tối đa hóa kết quả học tập đầu ra với từng đồng tiền bỏ ra; 11) Nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình với công chúng về việc thực hiện Kế hoạch.
Malaixia coi đây là một kế hoạch đầy tham vọng và sẽ triển khai theo một lộ trình gồm ba đợt sóng: Đợt 1 (2013 - 2015): Triển khai Kế hoạch với việc đẩy mạnh hỗ trợ nhà giáo và tập trung vào các kỹ năng/năng lực cốt lõi; 2) Đợt 2 (2016 - 2020): Đẩy nhanh việc hoàn thiện hệ thống trên cơ sở các kết quả đã đạt được; 3) Đợt 3 (2021 - 2025): Chuyển sang hệ thống phát triển bền vững có khả năng đổi mới và hướng tới sự ưu tú.
Tuy nhiên, kế hoạch là một chuyện, việc thực hiện và kết quả có như mong muốn không lại là chuyện khác. Malaixia nhận thức rằng trong 55 hệ thống giáo dục tham gia PISA 2000, chỉ có 12 hệ thống đã cải cách thành công theo thời gian, còn lại thì vẫn dậm chân tại chỗ hoặc thụt lùi. Vì thế, Bộ Giáo dục Malaixia đã và đang nghiên cứu rất kỹ các kinh nghiệm cùng bằng chứng trong nước và quốc tế trong tổ chức thực hiện để thực sự đem lại kết quả như mong muốn và bền vững.