Thanh niên được coi là một bộ phận dân số đặc biệt có mặt trong tất cả dân tộc, giai tầng, thành phần trong xã hội. Về mặt cơ bản, thanh niên nước ta được chia theo cơ cấu như thanh niên ở thành phố, thanh niên tại vùng nông thôn, thanh niên trong các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, học sinh, sinh viên, bộ đội, công an. Ngoài ra theo đặc thù, dân số thanh niên của nước ta được chia thành cơ cấu thanh niên dân tộc thiểu số, thanh niên theo đạo, thanh niên là du học sinh… thanh niên khuyết tật, thanh niên sau giáo dưỡng, cải tạo, thanh niên nhiễm AIDS….
- 1.Về cơ cấu dân số thanh niên hiện nay
Dân số thanh niên nước ta nước ta ước tính năm 2018 là 23,3 triệu người, chiếm 24,6% dân số cả nước, giảm 0,6% so với năm 2017[1].
Mặt khác, về cơ cấu dân số thanh niên theo giới tính có sự thay đổi rõ nét so với những giai đoạn trước, theo đó tỷ lệ nam thanh niên luôn cao hơn nữ thanh niên suốt trong giai đoạn 2010 - 2018, tỷ lệ chênh lệch dao động từ 1,2% đến 1,8%.
Một điều đáng lo ngại là sự chênh lệch về tỷ số giới tính dân số thanh niên ngày càng có xu hướng tăng lên trong suốt thời gian qua và tăng theo tỷ lệ rất đều, từ mức 102,4 nam/100 nữ trong năm 2010 lên 114 nam/100 nữ vào năm 2018.
2. Về cơ cấu dân số thanh niên dưới góc độ phân chia nông thôn và thành thị
Tính đến năm 2017 số lượng thanh niên tại khu vực nông thôn là gần 18 triệu người, thanh niên thành thị giảm xuống còn khoảng 8 triệu. Như vậy, xét trên cơ cấu này, thì tỷ lệ chênh lệch giữa nhóm thanh niên nông thôn với thanh niên thành thị luôn ở mức dao động trên dưới ngưỡng 40% một năm[2].
3. Phân bổ theo vùng
Xét trên thống kê dân số năm 2019, giữa các vùng có sự khác biệt trong tỷ trọng dân số trong độ tuổi từ 16-30 tuổi. Ví dụ như ở khu vực Đông Nam Bộ, tỷ trọng dân số thanh niên trong độ tuổi này là cao nhất trên toàn quốc, mặt khác đây là khu vực có tỷ lệ dân số nữ thanh niên cao nhất cả nước. Xem xét trên cơ sở địa lý, việc làm, lý giải cho điều này, thực tế cho thấy, khu vực Đông Nam Bộ tập trung nhiều khu công nghiệp với các nhà máy sản xuất may mặc, da giày do đó thu hút lực lượng lao động nữ thanh niên làm việc rất lớn.
4. Về phân bố dân số thanh niên theo nhóm tuổi
Trên cơ sở này cho thấy, đối với lực lượng thanh niên trong độ tuổi từ 25-29 là lực lượng dân số thanh niên đông nhất trong tổng thể dân số thanh niên. Bên cạnh đó, tỷ lệ thanh niên trong độ tuổi từ 15-20, đặc biệt là đối với nữ thanh niên kết hôn cao hơn so với nam thanh niên trong nhóm tuổi đó. Khu vực có thanh niên trong độ tuổi này kết hôn cao là miền núi phía bắc và ở vùng trung du lần lượt là 21,5%, 18,1%[3]. Bên cạnh đó, ở độ tuổi này, tỷ lệ nữ thanh niên kết hôn cao hơn so với nam. Tuổi kết hôn trung bình lần đầu năm 2019 là 23,1 đối với nữ và 27,2 với nam.
Mặt khác, tình trạng sinh con trong độ tuổi vị thành niên ở Việt Nam vẫn còn tồn tại. Thanh niên nữ sinh con trong độ tuổi này chiếm tỷ trọng 3,3‰; cao nhất ở vùng Trung du và vùng núi phía Bắc (chiếm 9,7‰) và Tây Nguyên (chiếm 6,8‰). Đồng bằng sông Hồng có tỷ lệ phụ nữ sinh con khi chưa thành niên thấp nhất chiếm 1,1‰)[4].
Thời gian qua, thực tế cho thấy tỷ suất sinh của nhóm dân số ở độ tuổi 15-24 đã giảm xuống đáng kể qua thời gian. Độ tuổi sinh con của nữ thanh niên cũng tăng lên, tỷ suất sinh cũng giảm.
Như vậy, có thể thấy, dân số thanh niên đang chiếm tỷ trọng lớn trong tổng dân số Việt Nam, mặt khác trong cơ cấu dân số thanh niên cũng có sự khác biệt về sự phân bổ về cơ cấu giữa nông thôn và thành thị, giữa đồng bằng và miền núi. Do đó, cần phải có những chính sách và biện pháp cụ thể nhằm đảm bảo sự công bằng cho nhóm dân số này ở các địa bàn cũng như ở các lứa tuổi khác nhau, đảm bảo sự phát triển hài hòa, ổn định.
5. Các chính sách quản lý nhà nước về thanh niên
Thanh niên luôn là một bộ phận nhận được sự quan tâm của mọi cơ quan, tổ chức trong xã hội. Đặc biệt, trong các văn kiện qua các đại hội của Đảng đều đề cao vai trò và những đóng góp của lực lượng thanh niên trong sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước. Theo đó, Ban chấp hành trung ương Đảng khóa X đã ban hành Nghị quyết số 25 trong đó nêu rõ; “Thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, một trong những nhân tố quan trọng quyết định tương lai, vận mệnh của dân tộc…”. Trong thời gian qua, Đảng đã trực tiếp chỉ đạo về công tác thanh niên, cụ thể như là đối với tổ chức Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng. Nhằm thể chế hóa các Nghị quyết, văn kiện của Đảng trong công tác thanh niên, nhà nước đã thể chế hóa đường lối, chủ trương của Đảng thành pháp luật, chính sách, chương trình hành động, chiến lược nhằm phát triển lực lượng thanh niên Việt Nam. Xây dựng, khuyến khích các chương trình xã hội hóa công tác thanh niên, thực hiện việc thúc đẩy toàn xã hội chăm lo giáo dục và đào tạo thanh niên trở thành công dân tốt và nguồn nhân lực dồi dào, kiến thứ cao. Bên cạnh đó, Đảng và nhà nước ta đã kêu gọi, tranh thủ mọi nguồn lực trong và ngoài nước nhằm phát triển công tác thanh niên. Đẩy mạnh việc phát huy phong trào thanh niên sống và làm việc theo tấm gương của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhà nước ta lấy mục tiêu quan trọng song song với phát triển kinh tế, ổn định chính trị, xã hội đó là xây dựng và phát triển một thế hiện thanh niên toàn diện, vừa hồng vừa chyên, kiên định, đạo đức, có năng lực, bản lĩnh, kĩ năng, chuyên nghiệp, tri thức, trở thành công dân tốt của đất nước và đủ tiêu chuẩn hội nhập quốc tế.
Xác định tầm quan trọng của lực lượng thanh niên, Bộ Chính trị đã phê duyệt Đề án “Tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về công tác thanh niên ở các địa phương”. Triển khai thực thi Đề án, Quyết định số 1471/QĐ-TTg do Thủ tướng Chính phủ ký thành lập Vụ Công tác thanh niên trực thuộc Bộ Nội vụ. Theo đó, Bộ Nội vụ đã ban hành Quyết định số 1386/QĐ-BNV quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức của Vụ Công tác thanh niên. Song song với đó, Bộ Nội vụ cũng ban hành thông tư 04/2011/TT-BNV hướng dẫn bổ sung về nhiệm vụ, tổ chức, biên chế của Sở Nội Vụ thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, phòng nội vụ thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện về công tác thanh niên.
Như vậy, về tổ chức quản lý nhà nước, Bộ Nội vụ có nhiệm vụ là đầu mối giúp Chính phủ quản lý nhà nước về thanh niên, thực hiện các nhiệm vụ cụ thể như: Soạn thảo, ban hành hoặc trình các cơ quan có thẩm quyền các văn bản quy phạm pháp luật về thanh niên; Đề xuất với Đảng và Nhà nước về chính sách đối với thanh niên; Xây dựng chiến lược phát triển thanh niên Việt Nam theo các giai đoạn; Thực hiện công tác tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ hoạt động trong lĩnh vực nhà nước về công tác thanh niên; Thực hiện các công tác đối ngoại về thanh niên; Phối hợp hoặc chủ trì với các cơ quan hữu quan thực hiện tổ chức quản lý nhà nước về công tác thanh niên; kiểm tra, hướng dẫn hoạt động quản lý nhà nước về thanh niên….
Nhà nước thống nhất quản lý nhà nước về thanh niên thông qua việc ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về thanh niên; tuyên truyền, phổ biến, bồi dưỡng chính sách pháp luật tới thanh niên; xây dựng và thực hiện chính sách đối với thanh niên, các chiến lược phát triển thanh niên trung hạn và dài hạn. Bên cạnh đó, nhà nước cũng chú trọng đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đôi ngũ cán bộ thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về thanh niên. Hoạt động thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại tố cáo trong việc thực hiện chính sách, pháp luật của nhà nước đối với thanh niên cũng là một trong những nội dung quản lý nhà nước quan trọng đối với thanh niên.
Thanh niên chiếm một phần lớn dân số Việt Nam, là lực lượng lao động nóng cốt hiện nay, Chính phủ đã xây dựng nhiều chính sách, chiến lược phát triển thanh niên với các mục tiêu như nâng cao giáo dục cho thanh niên cụ thể là nâng cao trình độ văn hóa, ngoại ngữ, trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp. Một trong những yêu cầu của thị trường lao động đối với nguồn lao động trẻ đó là chất lượng lao động, theo đó, nhà nước ta đã chú trọng đào tạo nguồn nhân lực trẻ chất lượng cao; đào tạo bồi dưỡng và sử dụng hợp lý tài năng trẻ, xây dựng đội ngũ cán bộ trẻ giỏi chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp tốt, kĩ năng thuần thục,
NNhư vậy, có thể thấy, thanh niên là lực lượng quan trọng luôn dành được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước. Tập trung phát triển lực lượng này hiện nay đang là mục tiêu quan trọng cùng với những sách lược phát triển kinh tế xã hội của nước ta trong thời gian tới.
[1] Bộ Nội vụ: Báo cáo quốc gia về thanh niên Việt Nam, 2019.
[2] Bộ Nội vụ: Báo cáo quốc gia về thanh niên Việt Nam, 2019.
[3] Tổng cục dân số: Kết quả tổng điều tra dân số và nhà ở 2019
[4] Tổng cục dân số: Kết quả tổng điều tra dân số và nhà ở 2019