Việc ban hành luật phá sản doanh nghiệp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản đều được xử lý và đưa ra khỏi thương trường. Thủ tục phá sản đã góp phần tạo môi trường pháp lý lành mạnh, một yếu tố không thể thiếu được cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Đối với những doanh nghiệp được tòa án tuyên bố phá sản bằng bản án có hiệu lực pháp luật.

Thứ nhất, còn thiếu quy định về thanh lý tài sản trong nội dung của “Hội nghị chủ nợ lần thứ nhất” nên vừa hạn chế quyền của DN, HTX và của chủ nợ, vừa giảm tính linh động trong thủ tục giải quyết phá sản để có thể rút ngắn thời gian, trong một số trường hợp.

Hội nghị chủ nợ lần thứ nhất chỉ tập trung bàn về “phương án, giải pháp tổ chức lại hoạt động kinh doanh, khả năng và thời hạn thanh toán nợ” chứ không bàn về “phương án thanh lý tài sản” được quy định tại Khoản 1 Điều 64 Luật Phá sản. Thủ tục thanh lý tài sản chỉ được Tòa án áp dụng sau khi có Nghị quyết Hội nghị chủ nợ lần thứ nhất mà DN, HTX không xây dựng được phương án phục hồi kinh doanh trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày Hội nghị chủ nợ lần thứ nhất thông qua Nghị quyết (Điều 80). Tuy nhiên, trên thực tế cho thấy, có không ít trường hợp ngay tại Hội nghị lần thứ nhất, cả DN, HTX và chủ nợ đều “mong muốn” bỏ qua “phương án phục hồi kinh doanh” và bàn ngay “phương án giải quyết khoản nợ bằng việc kiến nghị áp dụng thủ tục thanh lý hoặc thủ tục tuyên bố DN, HTX bị phá sản”. Như vậy, nếu pháp luật cho phép, trong một số trường hợp, thủ tục thanh lý tài sản được tiến hành ngay và thời gian giải quyết phá sản có thể rút ngắn công đoạn.

Thứ hai, quy định về tổ chức, hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản chưa hợp lý ảnh hưởng đến chất lượng, tiến độ thanh lý tài sản.

Theo khoản 2 Điều 9 Luật Phá sản, thành phần của Tổ quản lý, thanh lý tài sản gồm nhiều thành viên theo tính đại diện nên hầu hết đều kiêm nhiệm và “trái” chuyên môn. Trong đó, vai trò của Chấp hành viên là rất lớn nhưng do hoạt động kiêm nhiệm và phải thực hiện nhiều công việc nằm ngoài khả năng chuyên môn (như: thống kê, xác định phần giá trị tài sản còn lại của đơn vị để phục vụ cho việc xem xét khôi phục lại hoạt động của DN, HTX trong cuộc họp Hội nghị chủ nợ và xử lý tài sản để thi hành án trong trường hợp có quyết định tuyên bố phá sản của Tòa án; thực hiện giám sát, kiểm tra việc sử dụng tài sản của DN, HTX...) nên chắc chắn ảnh hưởng đến chất lượng, tiến độ công việc. Đồng thời, với cơ chế làm việc tập thể, quyết định theo đa số thì tính chuyên môn hóa sẽ thấp và việc xác định trách nhiệm cá nhân là rất khó.

Thứ ba, các quy định về thu hồi nợ còn thiếu triệt để, chưa có quy định về xóa nợ trong một số trường hợp nên việc giải quyết phá sản bị kéo dài, thiếu triệt để.

Trên thực tế, nguyên nhân của tình trạng khả năng thu hồi nợ thấp ngoài việc người mắc nợ không muốn trả nợ thì không ít trường hợp, không có khả năng tài chính để trả nợ hay không xác định được địa chỉ mới của người mắc nợ. Tuy nhiên, do pháp luật chưa có những quy định để giải quyết những trường hợp này nên không thể chấm dứt vụ việc^[1].

Thứ tư, còn thiếu các quy định cụ thể để kết thúc thủ tục phá sản, ra quyết định đình chỉ thủ tục thanh lý tài sản và ra quyết định tuyên bố phá sản.

Theo quy định tại Điều 85 Luật Phá sản thì Tòa án chỉ ra quyết định thanh lý tài sản và quyết định tuyên bố DN, HTX bị phá sản khi nào thu hồi hết nợ và thanh lý bán hết tài sản của DN, HTX, phương án phân chia tài sản đã thực hiện xong. Tuy nhiên, trên thực tế có không ít trường hợp DN, HTX vẫn còn tài sản nhưng không bán được hoặc còn khoản nợ phải thu nhưng chưa thu hồi được nên phương án phân chia tài sản chưa được thực hiện xong^[2], kéo theo là không thể kết thúc thủ tục phá sản; chưa thể ra quyết định đình chỉ thủ tục thanh lý tài sản và ra quyết định tuyên bố phá sản được.

Bên cạnh đó, việc thanh lý tài sản của DN, HTX là quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất cũng còn không ít vướng mắc, không chỉ là nguyên nhân dẫn đến kéo dài thủ tục giải quyết phá sản mà còn ảnh hưởng tới quyền, lợi ích của chủ nợ, con nợ.

Ví dụ: Khi doanh nghiệp bị mở thủ tục phá sản mà trong tài sản có đất thuê của UBND cấp tỉnh trả tiền hàng năm. Khi đó, UBND cấp tỉnh sẽ thu hồi diện tích đất thuê theo khoản 2 Điều 38 Luật Đất đai. Phần giá trị còn lại trên đất được định giá và trả lại tiền cho DN phá sản theo quy định tại Điều 35 Nghị định số 181/2004/NĐCP ngày 29/10/2004 của Chính phủ về thi hành Luật Đất đai. Nhưng tài sản trên đất chỉ được định giá để thu hồi nợ mà không được đưa ra bán đấu giá, đồng thời, do không thể tách rời giữa tài sản trên đất và quyền sử dụng đất nên giá trị giảm sút rất nhiều (từ nhà xưởng sản xuất có thể thành phế liệu) làm ảnh hướng tới lợi ích của DN.

Tồn tại

Thứ nhất, Luật Phá sản cần bổ sung quy định tại Điều 49 (về tài sản của DN, HTX lâm vào tình trạng phá sản) một số loại tài sản, quyền tài sản mà con nợ có được sau ngày mở thủ tục phá sản như: Tài sản và quyền tài sản được thu hồi từ các giao dịch không công bằng của con nợ; Tài sản và quyền tài sản có được do thu hồi từ các giao dịch vô hiệu của con nợ; Tài sản và quyền tài sản có được do chủ doanh nghiệp tư nhân hoặc thành viên hợp danh trong công ty hợp danh thừa kế; Tài sản và quyền tài sản có được sau ngày mở thủ tục phá sản.

Thứ hai, bổ sung quy định về xóa nợ cho DN, HTX lâm vào tình trạng phá sản trong một số trường hợp đặc biệt như DN, HTX đã ngừng hoạt động kinh doanh, giải thể hoặc không thể xác định được nơi cư trú, làm việc....

Thứ ba, cần có quy định cụ thể điều kiện, trình tự, thủ tục thực hiện việc chuyển từ áp dụng thủ tục phục hồi sang thủ tục thanh lý tài sản của DN, HTX nhằm đẩy nhanh quá trình giải quyết việc phá sản tại Tòa án, cụ thể là: bổ sung điều kiện, trình tự, thủ tục thực hiện việc chuyển từ áp dụng thủ tục phục hồi sang thủ tục thanh lý tài sản của DN, HTX; cả chủ nợ và DN, HTX đều có quyền đề xuất áp dụng thủ tục thanh toán tại Hội nghị chủ nợ lần thứ nhất tùy thuộc vào tình trạng tài chính của DN, HTX; cả chủ nợ và DN, HTX đều có quyền đề nghị lựa chọn DN, HTX được tiến hành việc phục hồi kinh doanh hoặc DN, HTX phải tiến hành thủ tục thanh toán hoặc DN, HTX phải bị tuyên bố phá sản ngay.

Thứ tư, Luật Phá sản cũng cần có quy định Tòa án có thể ra quyết định đình chỉ thủ tục thanh lý và tuyên bố DN, HTX bị phá sản ngay khi phát hiện thấy DN, HTX không còn tài sản để thu hồi mà không cần thiết phải quy định Tòa án áp dụng thủ tục thanh lý rồi mới tuyên bố đình chỉ áp dụng thủ tục thanh lý tài sản.

Trong dự thảo luật phá sản mới gần như đã khắc phục được những tồn tại nêu trên. Tuy nhiên, trong dự thảo còn đề cập đến vấn đề liên quan đến quản lý, thanh lý tài sản của doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản cần được xem xét như sau:

   Thứ nhất, cần cân nhắc tới năng lực thực tế của đội ngũ luật sư khi tham gia vào quan hệ pháp luật này, cần có thời gian để các luật sư có thể từng bước tham gia vào thủ thục phá sản doanh nghiệp. Vì theo quy định tại Điều 12 và điều 13  của dự thảo thì tiêu chí lựa chọn Quản tài viên là luật sư có kinh nghiệm hành nghề, những người am hiểu và có kinh nghiệm về quản trị doanh nghiệp để thực hiện nhiệm vụ quản lý tài sản của DN, HTX bị mất khả năng thanh toán, giám sát và quản lý hoạt động kinh doanh trong thủ tục phục hồi.

Thứ hai, chưa làm rõ phạm vi nhiệm vụ của Quản tài viên; tư cách pháp lý (quyền và nghĩa vụ) của Quản tài viên trong mối quan hệ với các chủ thể khác trong quá trình giải quyết vụ phá sản; việc bàn giao nhiệm vụ của Quản tài viên cho chấp hành viên khi doanh nghiệp bị tuyên bố phá sản. Nhiều nhiệm vụ của Quản tài viên được quy định tại khoản 1 Điều 13 chưa rõ, chẳng hạn điểm c và điểm g khoản 1 Điều 13 là trùng nhau; chưa có định nghĩa về “người mua ngay tình” trong quy định “đăng ký quyền của tài sản để hoàn thiện quyền của tài sản đối với người mua ngay tình” tại điểm h khoản 1 Điều 13; chưa rõ cơ chế bổ nhiệm và trả thù lao cho kế toán, luật sư, nhà chuyên môn... tại điểm h khoản 1 Điều 13; chưa rõ phạm vi giải quyết các vấn đề với nhân viên và người lao động doanh nghiệp, hợp tác xã lâm vào tình trạng phá sản tại điểm h khoản 1 Điều 13; chưa rõ chủ thể mà quản tài viên phải báo cáo về việc thực hiện tái cơ cấu doanh nghiệp, hợp tác xã tại điểm h khoản 1 Điều 13; chưa rõ mục đích đề nghị Thẩm phán yêu cầu các cơ quan cung cấp tài liệu chứng cứ tại điểm h khoản 1 Điều 13.

     Thứ ba, Điều 15 quy định về thay thế, bãi miễn Quản tài viên chỉ nên giới hạn trong trường hợp Quản tài viên vi phạm quy định của pháp luật về nghĩa vụ của Quản tài viên hoặc vi phạm các quy định khác của pháp luật dẫn đến không thể hoàn thành nhiệm vụ của Quản tài viên. Đồng thời, cần loại trừ trường hợp Quản tài viên không hoàn thành nhiệm vụ được giao vì lý do khách quan, không do lỗi của họ và cần bổ sung thêm quy định để hạn chế việc yêu cầu thay thế Quản tài viên nhằm mục đích trì hoãn việc tiến hành thủ tục phá sản (như yêu cầu phải làm rõ lý do trong việc thay thế Quản tài viên). Ngoài ra, đề nghị bổ sung quy định “trong vòng 03 ngày làm việc sau khi có quyết định thay thế, Quản tài viên bị thay thế phải bàn giao xong toàn bộ công việc đã thực hiện cho Quản tài viên mới có quyết định thay thế…” bởi nếu quy định chung chung là “ngay sau khi có quyết định thay thế…” có thể gây khó khăn cho Quản tài viên trong việc chuẩn bị hồ sơ, tài liệu… để chuyển giao.