Luật chứng khoán số 54/2019/QH14 có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2021 tuy nhiên vấn đề về đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến và đăng ký giao dịch trực tuyến chưa được hướng dẫn cụ thể. Trước đây, việc thực thi các quy định của pháp luật liên quan đến cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến vẫn còn trường hợp đồng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến khi công ty chứng khoán bị hợp nhất hoặc do Quyết định chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến hết hiệu lực, cách giải quyết của Ủy ban Chứng khoán nhà nước đường như không bảo đảm tính khoa học và tính thống nhất với quy định do cơ quan nhà nước cấp trên ban hành.

Theo Điều 13 Thông tư số 134/2017/TT-BTC thì công ty chứng khoán sẽ bị thu hồi Quyết định chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến khi bị hợp nhất. Lý do đơn giản bởi khi bị hợp nhất tư cách pháp lý của công ty chứng khoán cũng chấm dứt và kéo theo không có khả năng tiếp tục cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến. Tuy nhiên, vấn đề phát sinh là công ty chứng khoán mới hợp nhất từ hai (hoặc các) công ty chứng khoán bị hợp nhất sẽ đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến ra sao? Pháp luậ hông có quy định riêng với trường hợp này, nên sẽ xem xét công ty chứng khoán hợp nhất dưới tư cách là một công ty chứng khoản mới hoàn toàn và phải thực hiện lại toàn bộ trình tự, thủ tục theo luật định. Như vậy, quyền lợi của các nhà đầu tư chứng khoán là khách hàng của công ty chứng khoán bị hợp nhất sẽ không được bảo đảm trong khoảng thời gian nói trên. Chính vì vậy, năm 2014, Ủy ban Chứng khoán nhà nước đã ban hành Quyết định số 548/QĐ UBCK ngày 24/7/2014 của Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán nhà nước ban hành quy chế hướng dẫn việc hợp nhất công ty chứng khoán (sau đây viết gọi là Quyết định số 548/QĐ UBCK), trong đó cho phép công ty chứng khoán hợp nhất được nhận Giấy chứng nhận đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến trước và sau đó mới phải bổ sung Hồ sơ đăng ký chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến[1]. Quy trình này mặc dù phù hợp với yêu cầu thực tế, tuy nhiên lại hoàn toàn trái ngược với quy định của pháp luật về việc phải nộp hồ sử đăng ký chấp thuận trước mới được cấp Quyết định chấp thuận. Hơn nữa, theo quy định của pháp luật, Ủy ban Chứng khoán nhà nước chỉ cấp Quyết định chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến, nhưng trong Quyết định số 548/QĐ-UBCK nói trên lại quy định Cục Công nghệ thông tin có trách nhiệm thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến của công ty chứng khoán[2]. Vậy Giấy chứng nhận này có phải là Quyết định chấp thuận hay không và được cấp theo trình tự, thủ tục như thế nào bởi cho đến nay, các công ty chứng khoán chưa được cấp Giấy chứng nhận đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến. Mặc dù quy định tại Quyết định số 548/QĐ-UBCK còn nhiều điểm chưa rõ ràng, nhưng trên thực tế, Ủy ban Chứng khoán nhà nước đã thực hiện theo Quyết định này đối với trường hợp của Công ty cổ phần Chứng khoán Hải Phong và Công ty cổ phần Chứng khoán Á Âu khi hai công ty trên hợp nhất. Theo đó, Ủy ban Chứng khoán nhà nước tiến hành việc thu hồi Quyết định chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến của Công ty cổ phần Chứng khoán Hải Phòng và ra Quyết định chấp thuận đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến của Công ty cổ phần Chứng khoán Hải Phòng trong cùng một ngày[3].

Một nội dung khác mà pháp luật cũng đang bỏ ngỏ về cách thức xử lý là trường hợp khi Quyết định chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến của công ty chứng khoán hết hiệu lực. Đây có thể hiểu là trường hợp Bộ Tài chính không có dự liệu trước, bởi ngay từ Thông tư đầu tiên quy định về giao dịch điện tử trên thị trường chứng khoán, Bộ Tài chính không đặt ra thời hiệu của Quyết định chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến. Tuy nhiên, khi Ủy ban Chứng khoán nhà nước ban hành các Quyết định chấp thuận đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch trực tuyến trước năm 2013 lại ghi rõ: “Quyết định này có hiệu lực kể từ ngày ký và có thời hạn trong năm (5) năm”. Như vậy, tính đến thời điểm năm 2018, tất cả các công ty chứng khoán được cấp Quyết định có dạng như trên thì Quyết định đã hết hiệu lực và mặc nhiên các công ty chứng khoán không thể tiếp tục cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến. Tuy nhiên, thực tế lại cho thấy, Ủy ban Chứng khoán nhà nước không xử phạt hay ngăn cấm các công ty chứng khoản bởi pháp luật không quy định hành vi cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến không có chấp thuận của Ủy ban Chứng khoán nhà nước là hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán[4]. Chính vì không có chế tài xử phạt nên vô hình chung, các công ty chứng khoán đã không thực hiện nghiêm ngặt các quy định của pháp luật về đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến. Nhiều công ty chứng khoán sau khi có Quyết định chấp thuận của Ủy ban Chứng khoán nhà nước hết hiệu lực rất lâu mới làm hồ sơ để nhận Quyết định chấp thuận mới (chi tiết xem tại Phụ lục của cuốn sách). Thậm chí có trường hợp vẫn tiếp tục cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến nhưng không có Quyết định chấp thuận của Ủy ban Chứng khoán nhà nước như CTCP Chứng khoán MIRAE ASSET. Quyết định số 1069/QĐ-UBCK[5] chấp thuận cho Công ty CK MIRAE ASSET (Việt Nam) cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến cho nhà đầu tư đã hết hiệu lực từ ngày 28/12/2016 nhưng trang giao dịch trực tuyến của công ty vẫn hoạt động[6].

Không chỉ các quy định về đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến chưa đáp ứng với thực tế phát sinh mà ngay cả các quy định về đăng ký giao dịch trực tuyến cũng chưa thực sự phù hợp. Cụ thể là trong hổ sơ đăng ký giao dịch trực tuyến theo quy định về giao dịch trực tuyến tại Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội lại yêu cầu phải có mẫu thỏa thuận cung cấp các dịch vụ giao dịch trực tuyến giữa thành viên với nhà đầu tư[7]. Trong khi đó, giao dịch trực tuyến là việc thành viên sử dụng Hệ thống giao dịch trực tuyến của thành viên kết nối trực tiếp với Hệ thống giao dịch của Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội để thực hiện giao dịch chứng khoán theo các quy định hiện hành về giao dịch chứng khoán[8]. Chính Ủy ban Chứng khoán nhà nước cũng khẳng định thủ tục đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến khác với việc đăng ký là “thành viên giao dịch trực tuyến” tại Sở giao dịch chứng khoán[9]. Như vậy, hoàn toàn không có lý do gì để Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội đòi hỏi thành viên của Sở phải cung cấp thỏa thuận cung cấp các dịch vụ giao dịch trực tuyến giữa thành viên với nhà đầu tư theo mẫu mà Sở ban hành. Ngoài ra trường hợp nhà đầu tư không thực hiện giao dịch trực tuyến với công ty chứng khoán mà đến tận sàn chứng khoán tại công ty chứng khoán đặt lệnh và sau đó công ty chứng khoán tiến hành nhập lệnh gửi tới Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội thì không thể có thỏa thuận cung cấp các dịch vụ giao dịch trực tuyến giữa thành viên của Sở với nhà đầu tư.

Nhằm bảo đảm cho quyền và lợi ích hợp pháp của các nhà đầu tư chứng khoán, pháp luật cần có những hướng dẫn cụ thể để giải quyết những vướng mắc còn tồn tại trong quá trình công ty chứng khoán đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến.

Thứ nhất, cần bổ sung trình tự, thủ tục đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến đối với công ty chứng khoán hợp nhất từ hai (hoặc các) công ty chứng khoán đã được chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến. Hiện nay, mặc dù Quyết định số 548/QĐ-UBCK vẫn còn hiệu lực, tuy nhiên các nội dung quy định trong Quyết định này đã không còn phù hợp với các nội dung quy định trong Thông tư số 134/2017/TT-BTC. Vì vậy, để tuân thủ theo đúng quy định của pháp luật, đồng thời bảo đảm việc hợp nhất không ảnh hưởng tới quyền lợi hợp pháp của nhà đầu tư, bảo đảm việc giao dịch liên tục, thông suốt và an toàn, Bộ Tài chính nên bổ sung quy định trình tự, thủ tục cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến đối với công ty chứng khoán hợp nhất từ hai (hoặc các) công ty chứng khoán theo hướng như sau:

- Công ty chứng khoán bị hợp nhất sẽ nộp hồ sơ thông báo dự kiến đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến kèm với hồ sơ hợp nhất. Thành phần hồ sơ thông báo bao gồm:

- Thông báo về dự kiến đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến sau hợp nhất (cung cấp các thông tin về tên công ty chứng khoán, địa chỉ trụ sở, địa chỉ website giao dịch trực tuyến dự kiến sau hợp nhất):

- Danh sách dự kiến tên và lý lịch của các chuyên gia quản lý hệ thống giao dịch chứng khoán trực tuyến;

- Báo cáo dự kiến thiết kế hệ thống giao dịch chứng khoán trực tuyến;

- Cam kết thực hiện (cụ thể là cam kết cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến đúng theo các thông tin dự kiến đã thông báo và hoàn chỉnh hồ sơ đúng hạn). Dựa trên thông báo này, vào ngày hợp nhất, khi Giấy phép thành lập và hoạt động của công ty chứng khoán hình thành sau hợp nhất có hiệu lực, Ủy ban Chứng khoán nhà nước sẽ ra Quyết định tạm thời về việc chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến. Quyết định này sẽ ghi rõ có thời hạn trong vòng 30 ngày kể từ ngày hợp nhất.

- Trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày hợp nhất, công ty chứng khoán hợp nhất có trách nhiệm thực hiện theo đúng quy định về thành phần hồ sơ, trình tự thủ tục đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến quy định tại mục 2 Thông tư số 134/2017/TT-BTC và được cấp Quyết định chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến.

Thứ hai, đối với các công ty chứng khoán đang trong tình trạng Quyết định chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến hết hiệu lực, ban Chứng khoán nhà nước cần có chỉ đạo cụ thể về hạn cuối yêu cầu các công ty chứng khoán này bắt buộc phải thực hiện theo trình tự, thủ tục đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến quy định tại mục 2 Thông tư số 134/2017/TT-BTC. Sau khi hết thời hạn này, Ủy ban Chứng khoán nhà nước sẽ tiến hành thanh tra và xử lý các công ty chứng khoán có hoạt động cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến nhưng không có Quyết định chấp thuận. Để thực hiện hiệu quả nội dung này, nghị định quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán phải bổ sung quy định về hình thức xử phạt đối với hành vi cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến trái phép.

Thứ ba, để phù hợp với nội dung Thông tư số 134/2017/TT-BTC quy định giao dịch trực tuyến tại các Sở giao dịch chứng khoán cần phải được sửa đổi, bổ sung theo hướng không chỉ phù hợp với quy định của Thông tư mà còn phải bảo đảm sự thống nhất về thành phần hồ sơ đăng ký giao dịch trực tuyến. Việc thống nhất trong yêu cầu đối với thành viên của Sở giao dịch chứng khoán cũng là một trong những định hướng đã được đề ra khi xây dựng dự thảo sửa đổi Luật Chứng khoán hiện hành, nhằm chuẩn bị cho quá trình tái cấu trúc mô hình tổ chức thị trường giao dịch chứng khoán Việt Nam theo hướng cả nước chỉ có một Sở giao dịch chứng khoán[10].

[1] Xem điểm a khoản 3 Điều 4 và khoản 4 Điều 7 Quy chế hướng dẫn việc hợp nhất công ty chứng khoán (Ban hành kèm theo Quyết định số 548/QĐ-UBCK).

[2] Xem điểm a khoản 3 Điều 4, khoản 4 Điều 7 Quy chế hướng dẫn việc hợp nhất công ty chúng khoản (Ban hành kèm theo Quyết định số 548/QĐ-UBCK

[3] Xem Quyết định số 1025/QĐ-UBCK về việc thu hồi Quyết định chấp thuận cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến của Công ty cổ phần Chứng khoán Hải Phòng và Quyết định số 1026/QĐ-UBCK ngày 23/11/2015 của Ủy ban Chứng khoán nhà nước về việc chấp thuận đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán trực tuyến của Công ty cổ phần Chứng khoán Hải Phòng (ban hành cùng ngày 23/11/2015).

[4] Xem Nghị định số 108/2013/NĐ-CP ngày 23/9/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán, được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 146/2016/NĐ-CP ngày 01/11/2016 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 108/2013/NĐ-CP ngày 23/9/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán

[5] Ủy ban Chứng khoán nhà nước Chấp thuận đăng ký cung cấp dịch vụ giao dịch trực tuyến cho Công ty Chứng khoán MIRAE ASSIT (Việt Nam), 2011

[6] Xem http://mi-trade.masvn.com/login action

[7] Xem Điều 1 mục III Quy định giao dịch trực tuyến tại Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội (Ban hành kèm theo Quyết định số 70/QĐ-SGDHN ngày 05/02/2010 của Tổng Giám đốc Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội về việc ban hành quy định Giao dịch trực tuyến tại Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội).

[8] Xem Điều 2 mục I Quy định giao dịch trực tuyến tại Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội (Ban hành kèm theo Quyết định số 70/QĐ-SGDHN ngày 05/02/2010 của Tổng Giám đốc Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội về việc ban hành quy định Giao dịch trực tuyến tại Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội).

[9] Xem https://baomoi.com/dang-ky-cung-cap-dich-vu-gdok truc-tuyen-khong-co-su-chong-cheolc/4936687.

[10] Xem điểm e tiểu mục 2 mục IV Dự thảo Báo cáo tổng kết thi hành Luật Chứng khoán (ngày 11/01/2017).