Khi hợp đồng chính thức phát sinh hiệu lực, quyền và nghĩa vụ của các bên sẽ bị ràng buộc bởi những điều khoản được thể hiện trong hợp đồng, trong đó nội dung hợp đồng phản ánh ý chí chung của các bên tham gia. Tuy nhiên, việc chuyển đổi ý chí của một bên thành các hành vi thực hiện hợp đồng có thể dẫn đến những hiểu lầm và không thống nhất. Nguyên nhân thường gặp là do sự thiếu rõ ràng trong ngôn từ được sử dụng, dẫn đến việc các bên không thể lường trước được những rủi ro có thể phát sinh trong thực tế, từ đó có thể làm cho giao dịch không diễn ra theo kế hoạch đã định. Trong những tình huống như vậy, việc giải thích hợp đồng là rất cần thiết để làm rõ nội dung và đảm bảo rằng ý chí chung của các bên được hiểu thống nhất, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng trong thực tiễn.

Quá trình giải thích hợp đồng nhằm mục đích làm sáng tỏ ý kiến và mong muốn chung của các bên, qua đó giảm thiểu những tranh chấp có thể xảy ra. Để tiến hành giải thích hợp đồng, các hệ thống pháp luật khác nhau có thể áp dụng những phương pháp khác nhau, nhưng vẫn thường dựa vào những căn cứ cụ thể. Những căn cứ này có thể bao gồm: (i) căn cứ vào từ ngữ được sử dụng trong hợp đồng (phương pháp giải thích từ vựng); (ii) căn cứ vào ý chí thực sự của các bên trong hợp đồng (phương pháp giải thích chủ quan); và (iii) căn cứ vào ý chí của một người bình thường trong cùng hoàn cảnh, điều kiện tương tự (phương pháp giải thích khách quan).

Trong hệ thống pháp luật của các nước thuộc dòng Civil Law, hợp đồng được xem như một sự thỏa thuận giữa hai hay nhiều bên. Hợp đồng không chỉ đơn thuần là một văn bản pháp lý mà còn là thành quả của quá trình thương thảo và thống nhất về ý chí giữa các bên. Các quốc gia thuộc dòng pháp luật này thường áp dụng nguyên tắc tự chủ trong ý chí, tức là áp dụng phương pháp giải thích chủ quan, dựa vào ý chí chung đích thực của các bên tham gia hợp đồng.

Lấy ví dụ, Điều 1156 của Bộ luật Dân sự Pháp quy định rõ ràng rằng việc giải thích hợp đồng không chỉ cần dựa vào cách diễn đạt trong văn bản mà còn phải xem xét tới ý chí chung của các bên đã giao kết. Điều này có nghĩa là khi một điều khoản trong hợp đồng được diễn đạt theo hai cách khác nhau, việc ưu tiên sẽ là chọn cách hiểu nào đem lại hiệu quả hơn, chứ không chọn cách hiểu có thể dẫn đến kết quả không có tác động nào (Điều 1157). Điều này nhằm bảo đảm rằng hợp đồng không chỉ đơn thuần là một văn bản mà còn mang theo những ý nghĩa và cam kết thực tế của các bên liên quan.

Tương tự, trong Bộ luật Dân sự Đức, Điều 133 quy định rằng khi giải thích một ý định, cần phải xét đến ý chí thực sự của nó thay vì chỉ dựa vào ý nghĩa văn tự. Nguyên tắc cơ bản trong việc giải thích hợp đồng theo Bộ luật Dân sự Đức là đảm bảo làm sáng tỏ ý định thực sự của các bên trong hợp đồng. Điều này có nghĩa là không nên giải thích một cách cứng nhắc theo nghĩa đen, mà cần chú trọng đến các giá trị, ý kiến, và mong muốn mà các bên mong muốn đạt được qua hợp đồng.

Cả hai hệ thống pháp luật này đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xác định và làm rõ ý chí chung của các bên, nhằm chứng tỏ rằng việc thực thi hợp đồng không chỉ dừng lại ở nội dung văn bản mà còn đòi hỏi một sự thấu hiểu sâu sắc về mong muốn và nhu cầu của các bên. Điều này không chỉ tạo điều kiện thuận lợi trong việc thực hiện hợp đồng mà còn góp phần xây dựng niềm tin giữa các bên trong các giao dịch thương mại và dân sự.

Tóm lại, việc giải thích hợp đồng trong các hệ thống pháp luật Civil Law là một quá trình cần thiết để làm rõ ý chí và nguyện vọng của các bên. Bằng việc áp dụng các phương pháp giải thích khác nhau, các quốc gia thuộc dòng này không chỉ đảm bảo rằng hợp đồng được thi hành một cách hợp lý và công bằng, mà còn tạo ra một khung pháp lý ổn định và đáng tin cậy cho các giao dịch thương mại cũng như các quan hệ dân sự khác. Điều này đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia hợp đồng và minh bạch hóa các nghĩa vụ, từ đó góp phần vào sự phát triển bền vững của quan hệ kinh tế-xã hội.

Tuy nhiên, với sự phát triển không ngừng và tính linh hoạt của các quan hệ dân sự, đặc biệt là trong lĩnh vực hợp đồng, việc giải thích hợp đồng cũng đã có xu hướng tiến bộ theo hướng khách quan hơn. Chẳng hạn, Điều 157 của Bộ luật Dân sự Đức quy định rằng: “Hợp đồng phải được giải thích phù hợp với nguyên tắc trung thực, thiện chí và tập quán liên quan.” Từ quy định này, có thể thấy rằng nguyên tắc trung thực đã trở thành một yếu tố quan trọng trong việc làm rõ nội dung hợp đồng, đồng thời cũng đóng vai trò then chốt trong quá trình giải thích hợp đồng. Nguyên tắc này không chỉ giúp tối ưu hóa cách hiểu và áp dụng điều khoản trong hợp đồng mà còn là một tiêu chuẩn khách quan để đánh giá các điều khoản của hợp đồng.

Hệ thống quy định của Bộ luật Dân sự Đức không chỉ dừng lại ở Điều 157 mà còn được củng cố thêm bởi các điều khác như Điều 119 và Điều 122, trong đó, các quy định có tính chất liên quan đều hướng đến việc nâng cao tính rõ ràng và công bằng trong mối quan hệ hợp đồng. Cụ thể, Điều 119 quy định về tính vô hiệu của hợp đồng do nhầm lẫn: “Một người khi đưa ra tuyên bố do nhầm lẫn hoặc được cho rằng nếu hiểu biết hợp lý về tình huống thì anh ta sẽ không đưa ra tuyên bố như vậy.” Điều này có nghĩa rằng yếu tố “hiểu biết hợp lý về tình huống” được đưa ra như một tiêu chí quan trọng, it cần được phán xét qua cái nhìn của một người bình thường ở trong cùng điều kiện và hoàn cảnh với người đã đưa ra tuyên bố. Thẩm phán sẽ cần xác định được mong muốn thực sự của bên đưa ra tuyên bố chứ không chỉ dựa vào các từ ngữ cụ thể mà họ đã sử dụng.

Thêm vào đó, Điều 122 của Bộ luật Dân sự Đức còn quy định rằng các bên có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại dựa trên hợp đồng đã được giải thích một cách khách quan, đặc biệt trong trường hợp hợp đồng bị hủy bỏ. Điều này củng cố thêm quan điểm rằng các thẩm phán có trách nhiệm đảm bảo sự đồng thuận và công bằng trong quá trình giải thích hợp đồng, phản ánh rõ ràng mối quan hệ giữa các bên.

Khi xem xét một cách tổng thể, khó có thể xác định rằng phương pháp giải thích hợp đồng trong hệ thống pháp luật Đức nghiêng về chiều hướng chủ quan hay khách quan. Tuy nhiên, có thể nói rằng trong nhiều trường hợp, phương pháp khách quan đã được áp dụng một cách chủ yếu và chi phối hầu hết các quy định trong lĩnh vực giải thích hợp đồng. Điều này cho thấy rằng việc áp dụng phương pháp giải thích này vừa cần thiết vừa giúp tạo ra một khung pháp lý ổn định cho các giao dịch và quan hệ dân sự.

Từ những phân tích trên, có thể nhận thấy rằng trong các quốc gia thuộc dòng họ Civil Law, việc giải thích hợp đồng thường thiên về phương pháp chủ quan, tức là tập trung vào việc tìm kiếm và xác định ý chí chung đích thực của các bên trong hợp đồng. Tuy nhiên, cùng với sự thay đổi trong nền kinh tế và môi trường giao dịch, các phương pháp giải thích hợp đồng đã trở nên linh hoạt hơn. Tình hình hội nhập kinh tế quốc tế đã đưa đến nhiều thách thức, khi các loại hình giao dịch thương mại ngày càng nhiều và kèm theo đó là những rủi ro không thể đoán trước được ngay cả trong bối cảnh khi các bên giao kết hợp đồng.

Để phù hợp với thực tế luôn thay đổi của thị trường và các mối quan hệ kinh tế, việc giải thích hợp đồng cần phải diễn ra trong một bối cảnh rộng lớn hơn. Tâm điểm ở đây không chỉ là các điều khoản trong hợp đồng mà còn chính là môi trường kinh doanh tại thời điểm hợp đồng được ký kết. Các bên cần có đủ khả năng lường trước các rủi ro mà mình sẽ phải đối mặt và hiểu rằng những bất cập có thể xảy ra đều cần được giải quyết một cách công bằng và hợp lý. Điều này cũng đồng nghĩa với việc các bên phải tìm cách dung hòa lợi ích của mình, nhằm đảm bảo đạt được hiệu quả cao nhất trong mỗi giao dịch.

Vì lý do vậy, việc áp dụng nguyên tắc khách quan trong quá trình giải thích hợp đồng tại các quốc gia thuộc dòng họ Civil Law trở thành một yêu cầu cấp thiết. Nguyên tắc này không chỉ nhằm tránh sự phụ thuộc quá mức vào ý chí chủ quan của từng bên mà còn giúp tạo ra một môi trường giao dịch ổn định và công bằng hơn. Nó góp phần bảo vệ các quyền lợi hợp pháp của các bên, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững và ổn định của thị trường.

Tóm lại, xu hướng phát triển trong việc giải thích hợp đồng thể hiện sự chuyển mình từ phương pháp chủ quan truyền thống sang một cách tiếp cận khách quan hơn, phù hợp với sự biến đổi không ngừng của các mối quan hệ dân sự và kinh tế. Nguyên tắc trung thực và thiện chí được xem như là nền tảng thiết yếu, không chỉ góp phần làm rõ các điều khoản trong hợp đồng mà còn đảm bảo quyền lợi của các bên trong các giao dịch thương mại. Chính việc kết hợp giữa sự linh hoạt trong giải thích và tuân thủ các nguyên tắc pháp lý sẽ tạo ra một nền tảng vững chắc cho các quan hệ dân sự, từ đó đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế.